Alle artikelen - Abonneer je nu!
EXAMENS 2010-02 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2010-02 mei 2010 De Cito Eindtoets Basisonderwijs, Beoordelen in het basisonderwijs Gerrit Staphorsius Terecht of niet? Twee maten toegestaan Henk van Berkel Column: Olijfolie: geur, smaak en zuurgraad Joost Dijkstra Kun je corruptie met toetsen bestrijden? Een cultuuromslag in de voormalige Sovjet-Unie. Steven Bakker Over onregelmatigeheden bij de afname van centrale eindexamens, Pat van Lingen Voorwaardelijjk toetsen in het MBO, Borging van het niveau en besparing op de kosten. Jan Adema Wim van der Linden - itembank centraal, Kopstukken uit de examenwereld Harry Molkenboer en Desirée Joosten-ten Brinke Gezien en gelezen Wie zijn wij Literatuur/ Agenda Verenigingsnieuws Evalueren in de basisschool. We vergeten het misschien wel eens, maar de plaats waar veruit de meeste toetsen op één moment wordt afgenomen, is de basisschool. Ruim 150.000 kinderen zwoegen dan enkele dagen op allerlei opgaven die het eind van hun eerste schooltraject afsluiten. Op het moment dat u dit leest, zijn de uitslagen van de Eindtoets Basisonderwijs al enkele maanden bekend. De eerste blik van de ouders zal rechtstreeks zijn gegaan naar de eindscore, die, om duistere redenen, ligt tussen 501 en 550. En de vraag waar het om gaat is of de score boven of onder de range van 530-535 ligt. Die range wordt gezien als iets magisch. Is de score onder de 530, dan is de kans groot dat er een vmbo-advies uitrolt, is de score hoger dan 535, dan wordt het een havo/vwo-advies terwijl een score er tussenin ‘bediscussieerbaar’ is. Niet dat die grenzen door iets of iemand dwingend zijn voorgeschreven, maar in praktijk kijken VO-scholen als eerste naar de eindscore. Dat doen ook de docenten van groep 8 en de directeuren van basisscholen. Die laatsten moeten immers een advies geven. Maar een range is een range, er is ruimte. Dat is ook de reden voor veel VO-scholen om iets verder te kijken dan die getalletjes. Schooldirecteuren maken, na overleg met het onderwijzend personeel, voor ieder kind een onderwijskundig rapport op. Het rapport bevat gegevens over de sociaal-emotionele toestand van het kind en de mate van verzuim. Voor de (mogelijke) toelating tot het schooltype havo/vwo geldt als aanvullende eis dat het rapport tevens de score bevat van een onafhankelijk aanvullend onderzoek. De wet schrijft niet voor welke test hiervoor moet worden gebruikt. In veruit de meeste gevallen, een schatting is ruim 80%, betreft dit de Citotoets. Maar er zijn ook andere testen in omloop: de Bèta’s Overgangstest naar de brugklas (BOB-test) of de Basis Niveau Test (BNT). Ook intelligentietesten komen in aanmerking, bijvoorbeeld de Groninger intelligentietest voor het Voortgezet Onderwijs (GIVO). Nogmaals, de school is vrij om een test te kiezen. Dus in de meeste gevallen komen de ouders van een kind met een Cito-score en een advies van de directeur van de basisschool in de hand naar een VO-school. Die besluit over de toelating. Uit onderzoek blijkt dat het advies van de basisschool de beste voorspellende waarde geeft voor het schooltype waar het kind terecht komt. Maar er is veel meer te vertellen over deze problematiek. Het bovenstaande is voor de redactie van EXAMENS de reden geweest in de toekomst meer aandacht te geven aan de toetspraktijk op basisscholen. Met ingang van dit nummer kunt u, als lezer, hierover regelmatig bijdragen verwachten. Dat is terecht. De basisschool is de eerste kennismaking van iedere Nederlander met toetsen. Het onderwerp is daarom van belang voor een tijdschrift als EXAMENS. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit van Maastricht. E-mail. H.vanBerkel@EDUC.unimaas.nl.
€ 6,95EXAMENS 2010-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2010-01 februari 2010 Beoordelen met het oog opde toekomst, Tien kenmerken van duurzaam beoordelen, Dominique Sluijsman Terecht of niet? Typefouten in examenvragen, Henk van Berkel Gastcolumn: Een formatieve column, Joost Dijkstra Formuleringsaspecten van beoordelingsschalen, over beoordelen van competentiegerichte vmbo-examens, Hans Kuhlemeier & Maria van Kempen Aanscherpen exameneisen voor basisvakken van vmbo, Advies van de onderwijsraad, Maaike Beuving en Ib Waterreus Wim Hofstee - Hofstee beoordeelt de beoordelaar, Kopstukken uit de examenwereld, Henk van Berkel en Desirée Joosten-ten Brinke Diplomaverhuur, Uit de praktijk, Dik van Velzen Prijzen uitgereikt, De Solberg-Verlinden prijs en de Wynand Wijnenprijs, Henk van Berkel en Don Mellenbergh Gezien en gelezen Literatuur/ Agenda Wie zijn wij Verenigingsnieuws Beoordelen van ontwikkeling Het zijn de eerste dagen van 2010 dat ik dit redactioneel schrijf. Wat is er sinds 2000 bereikt op het gebied van toetsing en examinering? Waar richten opleidingen zich op? De vorige zes jaargangen van EXAMENS laten niet alleen een breed scala aan onderwerpen zien, maar ook de vele organisaties die op de een of andere manier een beoordelingsmoment in hun opleiding hebben opgenomen of waartoe men geen toegang heeft zonder passend certificaat. Om er enkele te noemen waarover in EXAMENS is geschreven: de advocatuur, de brandweer, de horeca, de politie, de veehouderij, het rijexamen, het vaarbewijs, het veiligheidscertificaat en zo verder. Een nieuw fenomeen dat het afgelopen decennium naar voren is gekomen, is dat een Nederlander zich moet kwalificeren als burger van ons land. Daar hoort natuurlijk onderwijs bij, immers sinds 1 februari 2006 zijn scholen voor primair en voortgezet onderwijs wettelijk verplicht om ‘actief burgerschap en sociale integratie te bevorderen’. De noodzaak voor dit onderwijs ligt vooral bij ‘de omvangrijke allochtone populatie, die minder bekend is met de burgerschapstraditie’. Uiteraard heeft onderwijskundig Nederland hier een uitdaging gezien om allerlei passend lesmateriaal te ontwikkelen, maar laten wij ons hier beperken tot het wel en wee van het Brondocument Leren, Loopbaan en Burgerschap (LL&B) voor het mbo. Een herziene versie van dit document is in juni 2009 uitgeven door de MBO-Raad. Voor de lezers van EXAMENS is het interessant dat onder andere de moeilijkheden bij de beoordeling van burgerschap reden was om tot een herziening van LL&B te komen. Volgens de MBO-Raad was de toetsbaarheid van LL&B een probleem omdat de standaarden 4 en 5 ‘zich moeilijk verhouden tot onderwijs dat niet zozeer gericht is op het bereiken van een bepaald kennisniveau maar op het bereiken van vooruitgang in houding en ontwikkeling’. De standaarden 4 en 5 houden respectievelijk in dat het exameninstrumentarium inhoudelijk aan de uitstroomeisen voldoet en aan toetstechnische kwaliteitseisen. Vooruitgang in ontwikkeling, daar gaat het kennelijk om in het mbo. ‘Er wordt niet geëxamineerd, maar de ontwikkeling van de deelnemer wordt getoetst. Dus geen burgerschapsexamen, maar formatieve beoordeling (toetsing) van de voortgang van de burgerschapsvorming van de deelnemer’ , aldus de staatssecretaris van OCW. Dit alles met ingang van het studiejaar 2011- 2012. De mbo-scholen zijn vrij in de wijze van inrichting van het onderwijs LL&B en in de beoordeling van de resultaten daarvan, de beoordeling van de ontwikkeling van de student. De onderwijsinspectie heeft de lastige taak om de inspanningen van de instellingen op het gebied van burgerschap te evalueren, waarbij de standaarden voor examenkwaliteit niet van toepassing zijn. Ik heb ernstige twijfels over de uitvoerbaarheid. De redactie van het EXAMENS heeft eind vorig jaar afscheid genomen van redactielid Jeanet van de Bunte. Haar gezinsuitbreiding met een tweeling en veranderingen op haar werkplek lieten zich niet langer combineren met het redactielidmaatschap. Wij danken haar voor de inspanningen die zij heeft geleverd om EXAMENS te vullen met interessante kopij en voor haar zeer gewaardeerde, nauwgezette bijdragen aan de redactievergaderingen. 1 Mw. dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS. E-mail: a.van.eekelen@gmail.com.
€ 6,95EXAMENS 2009-04 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2009-04 december 2009 Examenfraude en diploma-/certificaatfraude, De opdracht is: fraude voorkomen en vertrouwen herstellen, Annie Kempers-Warmerdam Is dit assessment kwalitatief goed genoeg? Over de ontwikkeling van een beoordelingsinstrument voor competentie assessment, Saskia Wools Terecht of niet? Een lekker gevoel en toch mis! - List en bedrog op een theorie-examen van het CBR Henk van Berkel Over diplomawaardering en Certificaatsupplement, werkzaamheden van de afdeling internationale diplomawaardering van Colo, Stan Plijnaar-Siedsma Gastcolumn: Kwalificaties, Joost Dijkstra Performance assessment 'Spitaal', van competentie tot meetbare gedragsindicatoren, Karin Gerritsen-van Leeuwenkamp Uit de praktijk: Een leugentje in uw cv moet kunnen, toch? Karina Ahles Wynand Wijnen - Toetspionier en onderwijsvernieuwer, Kopstukken uit de examenwereld, Don Mellenbergh Activiteiten Inspectie van het Onderwijs, Het jaarwerkplan 2010, Redactie EXAMENS Gezien en gelezen Literatuur/ Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws Een kloof te dichten De Nederlandse Vereniging voor Examens bestaat dit jaar op de kop af tien jaar. Het tijdschrift EXAMENS volgde vier jaar later. Een van de beweegredenen om het tijdschrift te starten was een brug te slaan tussen de door de overheid bekostigde examens (examens die zijn gekoppeld aan de van overheidswege bekostigde opleidingen) en de examens uit de private sector. Dit waren in die tijd twee aparte werelden die niet bij elkaar in de keuken keken. Erzou een wereld te winnen zijn wanneer die twee bolwerken eens naar elkaar luisterden en het goede van elkaar overnamen. Zo bestaat er in de wereld van de private examens een schat aan ervaring met het examineren van praktische vaardigheden. Daarvan zijn genoeg voorbeelden te geven en dit tijdschrift besteed er regelmatig aandacht aan. Dat loopt van examens voor brandweerlieden, via het examineren van ME-ers tot aan het testen van piloten met ‘flight simulators’. Van dit type examens hebben de bekostigde onderwijsinstellingen aanzienlijk minder kaas gegeten. Zie het geworstel met het examineren van competenties. Haast ieder nummer van dit tijdschrift bevat wel voorbeelden en richtlijnen voor competentiegericht examineren. Dat alleen al is een aanwijzing dat de methodiek van het examineren van competenties nog niet is ingedaald bij de bekostigde instellingen. Nu zijn competentietoetsen niet helemaal gelijk te stellen aan praktijktoetsen, maar toch is de overlap groot. Bij private instellingen is de kennis over examineren, de psychometrika, in het algemeen onderontwikkeld. Zij beschikken bovendien niet over een goed kwaliteitszorgsysteem, de goede niet te na gesproken uiteraard. Niet dat zij zomaar wat ‘aanrotzooien’, doorgaans zijn de examenverantwoordelijken heel consciëntieus bezig met hun vak, maar hun inspanningen richten zich in het bijzonder op de inhoud en organisatie van examens en niet op de meettechnische kwaliteit van het examen. Kwaliteitscontrole achteraf vindt nauwelijks plaats. Schrijver dezes mag af en toe een blik werpen in de keukens van private exameninstellingen. Puur om te testen laat hij daar termen vallen als Cronbach’s alfa, KR-20 en adaptief toetsen. Rollende ogen is de reactie, zelfs bij exameninstellingen met een uitstekende reputatie. Dit aspect van examineren, de psychometrische kwaliteitszorg, is in het algemeen beter geregeld in het bekostigde onderwijs. Toch moet ook hier een nuance worden aangebracht. Individuele docenten zullen beslist geen examendeskundigen zijn. Dat pretenderen ze ook niet, het gaat hen primair over de inhoud. Maar binnen bijvoorbeeld het hoger onderwijs functioneren auditcommissies die de kwaliteit van examens worden geacht te controleren. Ook instanties als Cito en de inspectie garanderen in het bekostigde onderwijs enigszins de kwaliteit van examens. De redactie van EXAMENS heeft niet de illusie dat de kloof tussen bekostigde en private instellingen is gedicht. Zoiets vergt een omslag in denken en dat heeft tijd nodig. Wel valt op dat exameninstellingen hoe langer hoe meer in de belangstelling komen te staan. Soms positief, meestal negatief, omdat er iets is misgegaan. De maatschappij vraagt exameninstellingen vaker om verantwoording af te leggen. Zij moeten expliciet maken waar ze mee bezig zijn en aantonen dat ze kwaliteit leveren. Dat is op zichzelf al een goede ontwikkeling. De redactie van EXAMENS zal zich blijven inspannen bijdragen in het tijdschrift op te nemen die voor lezers uit verschillende examenwerelden interessant en leerzaam zijn. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit van Maastricht. E-mail. H.vanBerkel@EDUC.unimaas.nl.
€ 6,95EXAMENS 2009-03 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2009-03 september 2009 Mogelijke effecten van verschillende uitslagregels, Wat betekent een andere weging van de prestaties op het centraal eindexamen, Peter van Rijn Digitaal toetsen? Geen bezwaar!? een onderzoek naar de bezwaren en gevolgen van digitaal toetsen van klinische casuïstiëk, Nynke R. Bos, Martijn van der Weerd Terecht of niet? Oh. die beoordelaars toch! Henk van Berkel Digitaliseren van kennistoetsen, Een kwaliteitsslag in het competentiegerichte onderwijs, Peter Olsthoorn Gastcolumn: De gokkans bij meerkeuzevragen, Joost Dijkstra Examens en toetsen in accountability systemen, over het gebruik van toetsresultaten voor kwaliteitsmeting, Melanie Ehren Competentiegericht beoordelen in de mobiliteitsbranche, Jim Schouten Robert F. van Naerssen Een eminent examengeleerde van het eerste uur, Kopstukken uit de examenwereld, Don Mellenbergh Gezien en gelezen Literatuur/ Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws Redactioneel Kwaliteit Kwaliteit is een actueel thema. Niet voor niets heeft Theo Eggen kwaliteit van toetsen als thema van zijn oratie gebruikt (zie EXAMENS nr. 2, 2009, p.14). Hij noemt onder meer de kwaliteitsverbetering die te bereiken is door het gebruik van computers bij toetsen. Bovendien besteedt hij ruime aandacht aan kwaliteitscriteria en beoordelingsinstrumenten van kwaliteit. Ook in dit nummer van EXAMENS staan kwaliteit van toetsen en examens centraal. Kwaliteit is een containerbegrip dat in feite een hoedanigheid aangeeft, maar dat vaak wordt gebruikt om aan te duiden of iets of iemand aan zijn doel beantwoordt. Bij het lezen van de stukken valt op dat de auteurs zich niet bekommeren om een definitie van kwaliteit. Wel beschrijven ze wat er moet gebeuren om verbetering van de kwaliteit te bereiken. De wijze waarop uiteindelijk wordt bepaald of de gewenste verbetering is bereikt varieert. Dikwijls verzamelen onderzoekers gegevens uit evaluaties en enquêtes naar gebruikerstevredenheid. Harde cijfers over kwaliteitsverbetering zijn niet steeds te verkrijgen. De kwaliteit van het onderwijs staat ter discussie. Er bestaat in toenemende mate ontevredenheid bij beleidsmakers over de aansluiting van het voortgezet onderwijs op het middelbaar en hoger onderwijs. Het eindniveau van leerlingen die uitstromen uit vmbo, havo en vwo laat volgens de vervolgopleidingen te wensen over. Ook de Inspectie van het Onderwijs laat zich kritisch uit over het einddiploma. De Inspectie schrijft in het onderwijsverslag over 2007/2008 dat de kwaliteit van het door de scholen zelf samengestelde schoolexamen onvoldoende is gewaarborgd. De cijfers laten zien dat er soms grote verschillen bestaan tussen de resultaten van het schoolexamen en het centraal examen. Bovendien is er geen externe controle op de kwaliteit van de schoolexamens. Daarmee komt het eindexamen onder druk te staan. In de huidige situatie gebruikt de Inspectie voor het schooltoezicht een aantal indicatoren waaronder de resultaten van leerlingen op toetsen tijdens en aan het eind van de schoolloopbaan. Deze gegevens in combinatie met andere indicatoren, zoals uitval van leerlingen en ziekteverzuim van personeel, vormen de basis voor een inschatting van de kwaliteit van een school. Scholen zullen meer externe controle ervaren als een bedreiging voor de vrijheid van onderwijs. Het hoger onderwijs beoogt kwaliteitsverbetering onder meer door het invoeren van digitaal toetsen. Psychometrische analyses van de toetsvragen nemen daarbij een belangrijke plaats in. Dat is niet nieuw. Lees de biografie van Bob van Naerssen (1922-2007), hoogleraar in de psychometrische test- en selectietheorie. Met deze levensbeschrijving opent een nieuwe serie in EXAMENS onder de titel Kopstukken uit de examenwereld. De redactie stelt zich voor om in de komende nummers steeds een portret te publiceren van een coryfee op het gebied van toetsen en examineren. De meesten zijn nog in leven zodat op basis van gesprekken een beeld kan worden geschetst van de ontwikkeling van het vakgebied in de laatste decennia. Dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS; E-mail: a.van.eekelen@gmail.com.
€ 6,95EXAMENS 2009-02 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2009-02 juni 2009 Als labmedewerker krijg je de opdracht … Over het toetsen van kennis en probleemoplossende vaardigheden op een hbo-opleiding voor Applied Science Jan Uijlen, Piet Bastings, Mart van Dinther Andere schalen, andere oordelen? Beoordelingsschalen in competentiegerichte examinering Hans Kuhlemeier en Tom Erkens Terecht of niet? Over vervallen vragen Henk van Berkel Deel 2: de terugkeer van de examinator Examens tussen tradities en vernieuwingen Ton Luijten Gastcolumn Het Eerste Telboekje Joost Dijkstra Uit de praktijk Het belang van een juiste identiteitscontrole: wie ben ik? Annie Kempers-Warmerdam Competenties ontwikkelen - competenties beoordelen De Stichting Consortium Beroepsonderwijs - Zorg en Welzijn Maria Pelgrum Over het meten van het loopbaanpotentieel Een gesprek met Beatrice van der Heijden Annemarie de Knecht-van Eekelen en Annie Kempers-Warmerdam Fraude is een gegeven! Verslag van de bijeenkomst Examen- en diploma/certificaatfraude Jeanet van de Bunte Gezien en gelezen Assessments in het hoger onderwijs Desirée Joosten-ten Brinke Literatuur Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws Redactioneel Henk van Berkel Scoren, scoren, scoren Het zal niemand zijn ontgaan: we zitten in een economische crisis. Amerikaanse banken hebben teveel risicovolle hypotheken verstrekt aan mensen voor wie het hypotheekbedrag niet is op te brengen. Dat is de druppel geweest die het feilen van een bancair systeem aan het licht bracht. Het hoger personeel had er baat bij die hypotheken te verstrekken. Door de hogere omzet stegen hun bonussen. Met alle gevolgen van dien. Met andere woorden, mensen zijn bereid risico’s te nemen voor het eigen gewin. Waar komen we dat meer tegen? Juist, in onze eigen werkomgeving, bij het afnemen van examens. Examens zijn belangrijk voor mensen. Examens openen deuren naar roem, status en hogere inkomsten. Op falen rust een taboe, slagen levert een bonus. Ziedaar, ook binnen ons eigen werkgebied zijn alle ingrediënten aanwezig om het slechtste uit de mens naar boven te halen: plagiëren en frauderen. We worden er van alle kanten mee geconfronteerd en het lijkt erger te worden. Recent organiseerde de Examenkamer een studiedag over fraude. De zaal puilde uit. U leest erover in dit nummer. In november organiseert de NVE een congres rond dit onderwerp. Ik kan u verzekeren dat de belangstelling groot zal zijn. EXAMENS heeft een aantal bijdragen over dit onderwerp in bewerking, zodat de lezer op de hoogte zal blijven van de laatste ontwikkelingen. Wees eens eerlijk, heeft u vroeger niet eens bij het slimme meisje in de klas afgekeken? Heeft u nooit een formule op de palm van uw hand geschreven en geraadpleegd? Waarom doen mensen toch zoiets? We willen scoren. We vinden prestaties belangrijk omdat we er op worden afgerekend. aatst stond in de NRC een stukje over een Amerikaanse onderzoeker die de data van 21 onderzoeken uit zijn duim had gezogen. In de wetenschap geldt het adagium Publish or Perish. Wanneer de publicatielijst van onderzoeker A langer is dan die van onderzoeker B, geniet onderzoeker A meer respect en verkrijgt meer onderzoeksgelden. Zo werkt dat nu eenmaal. Dat heet markteconomie. Sommige moralisten praten van een ‘in en in verrot systeem’. Daar zit wel wat in. Het is jammer dat de goeden lijden onder de slechten. Immers, wanneer het aantal mensen met een kwalificerend diploma, al dan niet met fraude verkregen, groot is, is de kans op een gouden baan kleiner. Het systeem is niet gemakkelijk te veranderen. Wat we wel kunnen doen, is maatregelen nemen die de pakkans voor overtreders vergroten. Daar moeten we – helaas – onze energie aan besteden. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit van Maastricht. E-mail. H.vanBerkel@EDUC.unimaas.nl.
€ 6,95EXAMENS 2009-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2009-01 maart 2009 Het ERK en de examens leesvaardigheid Een Europees Referentiekader voor talenexamens: een utopie? José Noijons en Erna van Hest Assessor in het hbo: een vak apart Transformatie onderwijsleerprocessen in Biloba-programma Mart van Dinther Terecht of niet? Over vervallen vragen Henk van Berkel Deel 1: de ‘verdwijnende’ examinator Examens tussen tradities en vernieuwingen Ton Luijten Gastcolumn Cesuurbepaling: de definitief verschuifbare, absoluut relatieve norm Joost Dijkstra Uit de praktijk Acteurs in levensechte examensituaties Annie Kempers-Warmerdam De roep om experts Een gesprek met Piet Sanders, directeur RCEC Henk van Berkel Van quotiëntregel naar productregel Alternatieve regel om nadelen quotiëntregel op te lossen Edwin Terwisscha van Scheltinga Het toezichtskader BVE 2009 Overheid over onderwijs en examineren Jan Jacobs Gezien en gelezen Actief Leren, Transparant Beoordelen Annemarie de Knecht-van Eekelen en Jolanda Soeting Literatuur Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws Redactioneel Annemarie de Knecht-van Eekelen “Afschaffen die examens” Onderwijs, toetsing en examinering zijn nauw met elkaar verbonden, te nauw menen sommigen. Teaching to the test is de valkuil van deze nauwe relatie waarin leerkrachten maar al te makkelijk vallen. Het is geen nieuw probleem. ‘Mijns inziens is de grootste fout in de [leer]methode: het leeren voor een examen’, schreef in 1901 de Haarlemse wis- en natuurkundedocent dr. P.M. Heringa (1851-1915). ‘Afschaffen dus zooveel mogelijk die examens’, betoogde hij, want examens verstoren ‘een rustig onderwijs’, zijn aanleiding tot ‘zenuwachtige studie’, geven aanleiding tot vergissingen en kunnen dus ‘een bron zijn van onrechtvaardigheden’. Naar zijn mening zijn al die examens ‘eigenlijk contrôle-examens op de docenten’ en ‘daarvoor moeten de hersenen der leerlingen boeten’. Examens zijn volgens hem gebaseerd op wantrouwen jegens de docenten. ‘Laat de onderwijzers der lagere scholen op hunne rapporten de leerlingen bevorderen tot de H.B. School of gymnasium. [...] Laat ten slotte de rapporten van het 5e jaar H.B. School beslissen, wie worden toegelaten tot de verdere studie of de practijk’. Zonder problemen kunnen de opvattingen van bovengenoemde Heringa worden vertaald naar het heden. De discussie over de eindtoetsbasisonderwijs, de voortdurende herziening van eindexamenprogramma’s, de invoering van andere vormen van beoordelen in het mbo, het zijn een paar van de onderwijsthema’s die regelmatig in het nieuws zijn. Het is een zoeken naar een evenwicht tussen onderwijs en toetsing. Op dit moment overheerst de opvatting dat onafhankelijke, externe toetsing noodzakelijk is om de kwaliteit van het onderwijs te bewaken. Die kwaliteit is een punt van zorg. Volgens het laatste Examenverslag 2007-2008 van de Inspectie van het Onderwijs (december 2008) over de mbo-examens is de onvoldoende examenkwaliteit zowel te wijten aan de examenproducten als aan de examenprocessen. Toch is de examenkwaliteit bij 78% van de opleidingen in het mbo wel voldoende, maar dat is voor de inspectie niet genoeg. Verbetering van de onderwijskwaliteit anno 2009 zal niet samengaan met het afschaffen van centrale examens waarvoor Heringa ruim honderd jaar geleden pleitte. De examenorganisaties worden juist versterkt. Voor het VO is op 18 december 2008 de Wet College voor examens aangenomen. Het College voor examens is verantwoordelijk voor de centrale examens en de staatsexamens en stelt regels op voor inhoud, beoordeling en organisatie van deze examens. In het mbo introduceert het ministerie van OCW centrale examinering voor Nederlands en rekenen/wiskunde omdat door centraal ontwikkelde examens ‘de kwaliteit van de examinering beter gewaarborgd’ is en de prestaties van de kandidaten beter te vergelijken zijn. De examens mogen immers geen ‘bron zijn van onrechtvaardigheden’, zoals Heringa zei. De toetsing moet echter wel extern zijn, want interne toetsing biedt volgens huidige maatstaven onvoldoende garantie voor kwaliteit. Heringa zag ook al wel dat ‘het ideaal dat ik schilderde denkelijk wel vooreerst niet bereikt zal worden’. Heringa, P.M. (1901). Ons Onderwijs. II. Is het mogelijk ons onderwijs meer aan het doel te doen beantwoorden? In: Heringa, P.M., Meijers, M. & Polvliet, G. Volksopvoeding en volkskracht. Amsterdam: H.J.W. Becht, 28-49.
€ 6,95EXAMENS 2008-04 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2008-04 november 2008 Staatsexamensvoor voortgezet onderwijs Een gelijkwaardig diploma voor bijzondere kandidaten Wim Kleijne Terecht of niet? Examenfraude in Vlaanderen Annemarie de Knecht-van Eekelen Het persoonscertificatieprogramma van AEA-EUROPE De AEA–Europe certificeert toetsdeskundigheid Chris Whetton Kwaliteitseisen voor EVC Erkenning van Verworven Competenties - EVC Desirée Joosten-ten Brinke Uit de praktijk Examineren bij het NTI Rob Rijbroek Computer based testing: kansen en risico’s CBT verandert de verhoudingen in toetsland Annemarie de Knecht-van Eekelen en Harry Molkenboer Gastcolumn Voertuigbeheersing Wouter Schoonman Examenfraude in het nieuws Manipuleren van VCA-examenresultaten Annie-Kempers Warmerdam Gezien en gelezen Duurzaam beoordelen Desirée Joosten-ten Brinke Literatuur Wie zijn wij? Agenda Verenigingsnieuws Redactioneel Henk van Berkel Componenten van beoordelen. Er heerst een Babylonische spraakverwarring in examenland. Assessment, toets, beoordeling, 360 graden feedback, examen, test, proefwerk en overhoring, zoek de verschillen en overeenkomsten; het is onbegonnen werk. Examendeskundigen koesteren hun eigen referentiekader. Dat is begrijpelijk, het communiceert makkelijk - nadere uitleg is overbodig. Een goed verstaander heeft immers genoeg aan een half woord. Maar is dat zo? Weten we waarover we het hebben wanneer we spreken over assessment? Weten we dat een assessment eigenlijk een situatie is waarin een meting plaatsvindt en dat de term pas later iets met beoordelen te maken kreeg? Nu gaat het niet over deze historische context, het gaat over het gebruik van termen in de communicatie. Communicatie met vakgenoten, maar vooral ook communicatie met de buitenwereld. Examens hebben geen leuk imago en als we dan ook nog onze ‘slachtoffers’ met allerlei ‘incrowd’ termen lastig vallen, denken ze helemaal dat we ze kruisigen. Tijd voor enige begripsverheldering onder het motto keep it simple. Wat is het gemeenschappelijke in al onze benamingen voor instrumenten die we hanteren bij het beoordelen van mensen? Wat is beoordelen? Beoordelen is het toekennen van een waardering aan een geleverde prestatie. Dat is een veelgehoorde definitie die echter niet helemaal klopt. Althans de definitie brengt niet het gehele proces onder woorden. Bij een beoordeling hoort ook een uitslag, want met een waardering alleen ben je er niet. Als de minimumeis om ergens binnen te komen de waardering ‘goed’ is, dan is een kandidaat met een ‘voldoende’ niet toelaatbaar. Ondanks de voldoende is de uitslag c.q. beslissing toch ‘niet toelaatbaar’. In een simpele formule: beoordelen = meten + waarderen + beslissen Een beoordeling van een kandidaat is het eindpunt van een proces dat begint met een meting waaraan vervolgens een waardering wordt toegevoegd, gevolgd door een besluit. Achter deze simpele formule schuilen hele werelden waarover boekenkasten vol zijn geschreven. Deze boekenwijsheid behoort tot de basisuitrusting van iedere examendeskundige of zou daartoe moeten behoren. In ieder instrument dat we hanteren bij het beoordelen van mensen, zullen die drie componenten herkenbaar moeten zijn: het meetaspect, het waarderingsaspect en het beslissingsaspect. Dan pas is het mogelijk dat we de verschillende beoordelingsvormen op hun merites kunnen onderzoeken.
€ 6,95EXAMENS 2008-03 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2008-03 september 2008 Dat heb ik niet gezegd! Over het afleggen van mondelinge examens Henk van Berkel en Anneke Bax Een blik in de keuken van de brandweerexamens Vakbekwaamheid van brandweerfunctionarissen getoetst Anne-Marie de Graaf Terecht of niet? Frauderen amper bestraft en meeliften beloond Harry Molkenboer Het eindexamen door de ogen van de examensecretaris Over het wel en wee van het eindexamen Ad de Jongh en Jeanet van de Bunte Uit de praktijk Het leermeesterexamen van de horeca Antoine Defesche Gastcolumn ‘Parijs is nog ver’: over het traject van het ErVarings-Certificaat Marcel Claessens De financiële dienstverlener aan banden Deel 2: De eerste bevindingen Over het toezicht op exameninstellingen Henk Kreeft Gezien en gelezen Duurzaam beoordelen Desirée Joosten-ten Brinke Meervoudige meerkeuzevragen tegen het licht gehouden ‘Een experiment met beeldschermtoetsing’ nader beschouwd Irene Biemond en Jolanda Soeting; met een reactie van Silvester Draaijer Wie zijn wij? Literatuur Agenda Verenigingsnieuws Redactioneel Annemarie de Knecht-van Eekelen Het niveau. Toen begin december 2007 het rapport Resultaten PISA-2006. Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen zijn weg vond naar de Tweede Kamer waren de reacties niet opzienbarend. De staatssecretaris van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart, schrijft in haar aanbiedingsbrief dat ‘het vooral de meest zwakke lezersgroep is die is achteruitgegaan’. Dat de Nederlandse resultaten toch positief uitkomen in vergelijking met andere landen is te danken aan het hoge aantal leerlingen dat op een gemiddeld niveau presteert. Typisch Nederlands: niet te veel boven de middelmaat uitsteken dan doe je het goed genoeg. De vraag is nu wat ‘men’ in Nederland een gewenst niveau vindt. Het rapport van de Commissie Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (de commissie-Dijsselbloem) geeft daarover geen uitsluitsel. Wat in Nederland ontbreekt is een duidelijke en door alle betrokkenen geaccepteerde beschrijving van wat leerlingen op een bepaald moment moeten kennen en kunnen. Niet dat er niet genoeg documenten liggen met beschrijvingen van kerndoelen, eindtermen, leerdoelen enzovoort met uitwerkingen en bijbehorende toetsing en examinering. Misschien zijn er wel te veel van zulke documenten die alleen door deskundigen goed gekend worden. De oplossing van de staatssecretaris voor de niveaukwestie was een opdracht aan de ‘Expertgroep doorlopende leerlijnen taal en rekenen’. Laat die maar eens vaststellen wat het niveau moet zijn. Wat is de uitkomst? Deze expertgroep vindt dat de overheid de niveaubeschrijvingen voor taal en rekenen moet voorschrijven. Dat betekent meer centrale sturing op inhoud, iets wat we in Nederland niet meer gewend zijn. Controle op eindresultaten door middel van centrale examens, dat kennen we. Volgens de Kwaliteitsagenda Voortgezet Onderwijs 2008-2011 moeten de examens waarborgen dat de leerresultaten op niveau zijn en blijven en mag aan de kwaliteit en betrouwbaarheid van examens niet getwijfeld worden. In de Kwaliteitsagenda zijn drie hoofddoelen ter verbetering van de examinering vastgelegd: de kwaliteit van het schoolexamen moet worden versterkt, de verwerving van kennis moet worden geborgd en de cijfers van het schoolexamen en van het centraal examen mogen gemiddeld niet meer dan 0,5 punt van elkaar verschillen. De niveaudiscussie zal daarmee niet zijn beëindigd. Zolang het de vraag is of onderwijsniveaus wel gemeten kúnnen worden, zullen harde cijfers over niveaus blijven ontbreken. Ons tijdschrift wil bijdragen aan de kwaliteit van toetsing en examinering. Zoals Henk van Berkel al in het vorige redactioneel schreef, zijn daarvoor redactie, auteurs en lezers nodig. In dit nummer moeten wij jammer genoeg afscheid nemen van één van onze redacteuren, Fenneke van der Grinten, die voor ons het contact was met de juristenwereld. Wij danken haar voor haar gewaardeerde bijdrage aan EXAMENS en wensen haar al het goede voor de toekomst. Dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS; zij is samen met Erna Gille en Peter van Rijn auteur van het rapport Resultaten Pisa-2006. Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen. Nederlandse uitkomsten van het OESO Programme for International Student Assessment (PISA) op het gebied van natuurwetenschappen, leesvaardigheid en wiskunde in het jaar 2006 (Cito, Arnhem, 2007). E-mail: a.van.eekelen@gmail.com.
€ 6,95EXAMENS 2008-02 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2008-02 april 2008 Achtergronden en resultaten van het nieuwe rijexamen Het nieuwe rijexamen: een interview bij he t CBR Harry Molkenboer en Annemarie de Knecht-van Eekelen Authentiek toetsen Het dichten van het gat tussen onderwijs en arbeidsmarkt Judith Gulikers De financiële dienstverlener aan banden Deel 1: Herkomst, criteria en proces Over het toezicht op exameninstellingen Henk van Berkel Uit de praktijk Vaststellen van toetsen nader bekeken Inge Goedendorp Erkenning van buitenlandse diploma’s Diplomawaardering door de Nuffic Marjolein van der Heul Terecht of niet? Kenmerken van een gedetailleerde uitslag Henk van Berkel Meervoudige meerkeuzevragen tegen het licht gehouden ‘Een experiment met beeldschermtoetsing’ nader beschouwd Irene Biemond en Jolanda Soeting; met een reactie van Silvester Draaijer Gastcolumn Landelijke examinering in het mbo? Niko Persoon Gezien en gelezen Online toetsen Desirée Joosten-ten Brinke Literatuur Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws De mening van de lezer. Henk van Berkel Dit nummer van EXAMENS is alweer het tweede nummer van de vierde jaargang. De afgelopen jaargangen heeft het tijdschrift zich een vaste positie verworven in de examenwereld. Dat is in het bijzonder de verdienste van de auteurs die belangeloos de moeite namen hun kennis van en opvattingen over examens met anderen te delen. De redactie realiseert zich telkenmale hoezeer zij afhankelijk is van anderen bij het inhoud geven aan EXAMENS. Maar een tijdschrift heeft ook lezers nodig. En lezers moeten tevreden zijn over de inhoud. Als redactie vang je wel eens geluiden op wanneer je een congres bezoekt. ‘Jullie zouden eens wat meer ….’ Dat is zinvolle informatie, maar ongestructureerd. Toch is iedere redactie natuurlijk nieuwsgierig naar de mening van de lezers. Daarom is aan het begin van dit jaar een enquête uitgezet bij onze abonnees met daarin vragen over de waardering van de inhoud en over mogelijke verbeterpunten. De respons op de enquête was vijftien procent. Hoewel de redactie vindt dat het niet hoog is, wist de uitgever ons te vertellen dat dit percentage gebruikelijk is, zelfs aan de hoge kant. De enquête bevatte allereerst enkele vragen die inzicht geven in het profiel van de lezer. Van de lezers heeft 90% hoger onderwijs genoten. Meer dan 80% kent EXAMENS via de NVE en 55% van de lezers ontwikkelt examens of coördineert de ontwikkeling ervan, meestal in de private sector. Alle rubrieken krijgen een positief oordeel waarbij de rubrieken ‘Uit de praktijk’, ‘Terecht of niet’ en ‘Gezien en gelezen’ het hoogst worden gewaardeerd, een gemiddeld rapportcijfer van 7,5 of meer. Alles bij elkaar genomen verdient EXAMENS volgens de lezer een dikke 7,5. Daarnaast werd de lezer gevraagd welke onderwerpen in welke mate werden gewaardeerd. Uit de antwoorden blijkt dat de lezer een brede interesse heeft, maar de onderwerpen ‘nieuwe ontwikkelingen’, ‘beoordelingsmethodieken’, ‘kwaliteit van examens’ en ‘toetstechnische aspecten’ spreken de lezer het meeste aan. Daarnaast spreken de lezers hun waardering uit voor de leesbaarheid van de artikelen (een 8) en voor de vormgeving, ook een 8. De redactie werd wat stil toen ze de resultaten onder ogen kreeg. Is er dan niets meer te verbeteren? Dat kon toch niet waar zijn! Gelukkig waren er ook open vragen in de enquête opgenomen waarop de lezers vrijelijk hun mening konden geven op de vraag naar verbeterpunten. Er kwamen zinvolle adviezen uit: ‘meer verhalen uit de praktijk’ (‘Hoe doen anderen het?’), ‘vermeldt de e-mailadressen van de auteurs’ en ‘een levendiger lay-out’. Over het algemeen geldt dat de lezer zeer geïnteresseerd is in artikelen waarmee ze in de examenpraktijk uit de voeten kunnen. Dat is een terechte wens. Daar is het tijdschrift ook voor bedoeld. De redactie dankt degenen die de moeite hebben genomen de enquête in te vullen. Er is gelukkig toch nog werk aan de winkel, voor de redactie, maar ook voor de lezers. Nadrukkelijk wil de redactie de lezers betrekken bij de inhoud van het blad. Eigen bijdragen of reacties op artikelen stellen we zeer op prijs.
€ 6,95EXAMENS 2008-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 200-01 maart 2008 Een 5D-strategie tegen werkstukfraude Het plegen van plagiaat Maurice de Volder, George Moerkerke, Fred de Roode Het centraal schriftelijk en praktisch examen (cspe) Een geschikte examenvorm voor het vmbo Erna van Hest, Rixt Zeelenberg en Piet Dietvorst Gastcolumn Competent Fred de Roode De quotiëntregel Een nieuwe scoringsmethode voor meerv oudige keuzevragen Hans Vos en Anne-Marie de Graaf Uit de praktijk Digitale innovatieve vraagvormen: verslag van een studiemiddag Ab van Beek Gezien en gelezen De vele gezichten van assessment op www.expand.nl Inge van de Veerdonk Toetsend leren voor flexibel remediatie-onderwijs Bijspijkeronderwijs Dirk Tempelaar, Bart Rienties en Maarten van Wesel Terecht of niet? IJspegel: over optimale examencondities Henk van Berkel Literatuur Agenda Wie zijn wij? Verenigingsnieuws Wisseling Een tijdschrift runnen is geen sinecure, zeker een Nederlandstalig tijdschrift niet. Er zijn lezers die interessante bijdragen willen lezen, er is een vereniging waarvoor het tijdschrift een belangrijk visitekaartje is, er is een uitgever die een hoge omzet wil bereiken, er zijn auteurs die moeten worden begeleid, er is een redactie die moet worden gecoördineerd en er zijn redactiewerkzaamheden. Dit alles dient belangeloos, als een soort vrijwilligerswerk, te geschieden, want geen enkel tijdschrift is een financiële vetpot. Met andere woorden, een tijdschrift valt of staat met de kwaliteit van de redactie. Daarom breken er altijd spannende tijden voor een redactie aan wanneer er een wisseling van de wacht plaatsvindt in de hoofdredactie. En dat staat EXAMENS te gebeuren. Een van de beide hoofdredacteuren, Ton Luijten, neemt met ingang van dit nummer afscheid en dr. Annemarie de Knecht-van Eekelen neemt het stokje over. Ton Luijten, voormalig plaatsvervangend directeur van het Cito, behoort tot een van de oprichters van dit tijdschrift. Hij trad als eerste toe tot de redactie, nu ongeveer 4,5 jaar geleden, werd meteen hoofdredacteur, en kende als geen ander de examenwereld. Hij was op de hoogte van trends in examens, wist artikelen te ontlokken en was tevens een goed representant van de redactie op talloze symposia en congressen. Daardoor werd hij zeer waardevol voor de redactie. Ton Luijten heeft ook andere interesses naast een beroepsmatige interesse in examens. Hij is van huis uit neerlandicus en mede daardoor publiceert hij gedichten en schrijft hij, onder pseudoniem, columns. Hij publiceerde zelfs een heuse detective. Hij is een veelzijdig mens en de redactie is hem veel dank verschuldigd. Maar de continuïteit is gewaarborgd. Tegelijk met het vertrek van Ton Luijten treedt Annemarie de Knecht aan als hoofdredacteur. Terzijde: het is de lezer misschien opgevallen dat EXAMENS twee hoofdredacteuren heeft. Het tijdschrift is daarmee uniek. Annemarie de Knecht heeft ook een Cito-verleden: zij was hoofd van Cito Internationaal. Zij kent dus ook alle ins en outs van de examenwereld. De redactie mag dan wel zijn gewijzigd, maar er staat een vernieuwde groep redactieleden klaar die de komende jaren zal zorgen dat EXAMENS een tijdschrift blijft dat zal bijdragen aan de verhoging van de kwaliteit van examens.
€ 6,95
