Alle artikelen - Abonneer je nu!

Auteur: Robert Mentink

De lerende organisatie is terug van - nooit helemaal - weggeweest en heet nu professionele leergemeenschap (PLG). De terugkeer past in het huidige tijdsbeeld, waarin opbrengstgericht werken prominent op de onderwijsbeleidsagenda staat. Zo stelt bijvoorbeeld het Nationaal Onderwijsakkoord dat besturen, leidinggevenden en leraren moeten samenwerken aan het ontwikkelen van een PLG. De vooronderstelling is dat een PLG bijdraagt aan hogere onderwijsopbrengsten. Dat is weliswaar lastig aan te tonen, maar neemt niet weg dat het PLG-concept veelbelovend is en bij uitstek geschikt voor scholen die van werkplekken* krachtige leeromgevingen willen maken. In dit artikel buigt Robert Mentink zich over de vraag, welk leiderschap noodzakelijk is voor zo’n PLG.

Auteur: Pieter Leenheer

Auteur: Remy van Kasteren, Geesje van Slochteren

Ook dit hoofdstuk gaat over de strategische keuzes die in de school moeten worden gemaakt en wat deze keuzes (kunnen) betekenen voor de invulling en vormgeving van het onderwijsprogramma in het vmbo. In dit tweede deel gaat het vooral om de vraag hoe vanuit het loopbaanleren gewerkt kan worden aan een concreet onderwijsprogramma.

Auteur: Renée van Schoonhoven

Vmbo-scholen hebben niet alleen te maken met de vernieuwing van de beroepsgerichte programma’s. Ook passend onderwijs zal volop hun aandacht vragen. Belangrijke elementen van passend onderwijs zijn: De samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs, die zich oorspronkelijk vooral richtten op leerwegondersteuning (lwoo) en praktijkonderwijs (pro), bestaande vormen van ondersteuning, zijn omgezet naar nieuwe samenwerkingsverbanden waarin nu al het voortgezet onderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs (vso) participeert. De samenwerkingsverbanden zijn verantwoordelijk voor de zorg aan en ondersteuning van leerlingen over de hele breedte van vso en vo. Daarom krijgen zij ook zeggenschap over een belangrijk deel van de financiële middelen die met deze zorg en ondersteuning zijn gemoeid. De samenwerkingsverbanden beslissen over de inzet van middelen voor het vso en waarschijnlijk in de nabije toekomst ook over (een deel van) de middelen voor pro en lwoo. In het geval van de vso-middelen is er sprake van ‘verevening’: als samenwerkingsverbanden nu meer naar het vso verwijzen dan gemiddeld, dan worden zij stapsgewijs gekort op hun budget in de richting van dat landelijk gemiddelde, het omgekeerde gaat ook op. Sommige verbanden moeten dus bezuinigen, andere verbanden krijgen in de toekomst verhoudingsgewijs meer geld. ‘Wie betaalt, bepaalt.’ De samenwerkingsverbanden gaan zelf ook de criteria bepalen voor de toelaatbaarheid van leerlingen tot het vso en/of de ambulante begeleiding, de landelijke indicatiecriteria vso komen te vervallen. Of dit ook voor lwoo en pro gaat gebeuren is nog niet zeker. Met ingang van 1 augustus 2014 geldt voor de schoolbesturen de zorgplicht: een leerling die zich aanmeldt bij een school moet door het bestuur worden geplaatst dan wel worden begeleid naar een onderwijsaanbod dat voor de leerling passend is. Heeft de leerling zorg of begeleiding nodig, ook in geval van plaatsing op lwoo of pro, dan moet de school binnen zes weken een ontwikkelingsperspectief opstellen. Voor scholen voor of met vmbo betekent passend onderwijs dat zij deel worden van de besluitvorming over de inzet van in ieder geval de gelden voor het vso, en daarmee ook over de leerlingstromen van en naar het vso. Die leerlingstromen bepalen ook deels de samenstelling van de leerlingenpopulatie op het vmbo: zijn daar straks meer of minder leerlingen die extra zorg en (ambulante) begeleiding nodig hebben? Veel hangt daarbij af van het ondersteuningsprofiel van de school: kan de school bijvoorbeeld leerlingen met zwaardere vormen van autisme begeleiden, zijn er andere voorzieningen waar deze leerlingen terecht kunnen? Dit zijn de vragen die de scholen en hun besturen in de verbanden in het vervolg zelf beantwoorden. Waar raakt dit aan de komst van de nieuwe beroepsgerichte examenprogramma’s? De keuzen die de school maakt bij de invoering van deze programma’s kunnen niet meer in een ‘isolement’ worden geformuleerd. Want de keuze tussen bijvoorbeeld het uitgangspunt ‘wij zijn een voorbereidende vakschool die smal opleidt voor een gemotiveerde groep leerlingen’ of ‘wij zijn een breed toegankelijke school voor zoveel mogelijk leerlingen die toeleidt tot het mbo’ - anders gezegd: een van de startpunten in het keuzeproces bij de invoering van de programma’s - hangt niet meer alleen af van de wens van de school zelf. Het hangt in het vervolg ook af van wat de collega-scholen in het samenwerkingsverband doen en van de beschikbare middelen voor extra zorg en begeleiding. Scholen zijn immers samen verantwoordelijk voor passend onderwijs. ■ Renée van Schoonhoven is werkzaam als zelfstandig onderzoeker en adviseur in het praktijkonderwijs, vmbo, mbo en educatie. Zij richt zich op vraagstukken van beleid, beheer en bestuur en in het bijzonder op de wet- en regelgeving van deze onderwijssoorten. Ze is tevens als docent verbonden aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, afdeling Staats- en bestuursrecht van de VU. E-mail: rvanschoonhoven@actisadvies.nl.

Auteur: Marlous Maarleveld, Klaas Pit

Het voorliggende en het volgende hoofdstuk gaan over de strategische keuzes die in de school moeten worden gemaakt en wat deze keuzes (kunnen) betekenen voor de invulling en vormgeving van het onderwijsprogramma in het vmbo. Dit hoofdstuk is vooral gericht op de vraag hoe vanuit verschillende perspectieven gewerkt kan worden aan een concreet koersplan. In het volgende hoofdstuk staat loopbaanleren centraal en hoe vanuit loopbaanleren gewerkt kan worden aan een concreet onderwijsprogramma.

Auteur: Frans Mulder, Geesje van Slochteren

In het archeologisch veld van het vmbo graven we willekeurig drie sleuven om te kijken wat zich momenteel afspeelt in het vmbo. Welke initiatieven houden zich bezig met het verbeteren van de doorgaande leerroutes van leerlingen en hoe doen ze dat? We belichten in dit hoofdstuk drie verschillende initiatieven die de afgelopen periode het veld hebben ingekleurd: • intersectorale programma’s, • vakcolleges, • VM2-experimenten.

De laatste vijf jaar zijn er veel studies, bundels en artikelen verschenen over het vmbo. Uiteenlopende aspecten van het vmbo worden daarin beschreven, vaak aan de hand van onderzoek. Mooie studies vaak die recht doen aan de belangstelling die het vmbo verdient. Voor onze selectie hebben we een ander perspectief gekozen, namelijk dat van het dagelijks wel en wee van de leerlingen die daar naar het vmbo gaan en van de leraren die er werken. Met soms ook een paar hoofdstukken over de ontstaansgeschiedenis van het vmbo en de plaats van het vmbo in de beroepskolom. Trudy Coenen (2013). Spijbelen doe je maar thuis. Het verhaal van een docent op het vmbo. Amsterdam: Artemis & Co. Meer dan de helft van de kinderen gaat ernaartoe, maar toch zitten veel ouders in zak en as als hun kind een vmbo-advies krijgt. De opleiding wordt gezien als het afvoerputje van het onderwijs waar je niks leert en waar alleen maar rotkinderen op zitten. Trudy Coenen, in 2010 Leraar van het Jaar, is het daar hartgrondig mee oneens, want op het vmbo zitten net zoveel getalenteerde, lieve, stoute en leuke kinderen als op elke andere vorm van voortgezet onderwijs. Met aandacht, creativiteit en humor laat ze het beste uit zichzelf halen. Haar doel: het diploma, omdat dat de beste kansen biedt voor de toekomst. Haar bemoeienissen met de leerlingen strekken zich uit tot buiten de muren van de klas, of de kinderen dat nu willen of niet. Spijbelen doe je maar thuis laat zien hoe Trudy Coenen voor haar leerlingen opkomt, niet alleen op school, maar ook in de media, de politiek en het bedrijfsleven. Maar het gaat vooral over hoe deze leraar zich tot haar leerlingen verhoudt en over de kinderen zelf, die met positieve aandacht en werkelijke interesse telkens weer blijken te beschikken over een onverwoestbare veerkracht. Anja Vink (2013). Van deze kinderen ga je houden. Een schooljaar in klas 1D van een vmbo. Amsterdam: uitgeverij Augustus. Bilal, Jim, Mateus en Fahimida zitten met hun medeleerlingen in klas 1D van het Gijsbert Karel van Hogendorp (GKH), een vmbo-school in de Rotterdamse achterstandswijk Delfshaven. De meeste van hen stappen de GKH binnen met een rugzak vol problemen en een taalachterstand van bijna twee jaar. Van deze kinderen ga je houden, merkt de schrijfster als je een schooljaar lang met hen en hun leraar meeleeft. Je ziet hoe de problemen van de wijk (van drugsdealers tot armoede en van analfabetisme tot schietpartijen) de school binnenkomen. De GKH accepteert deze problemen echter niet zonder voorbehoud. Anja Vink laat zien hoe bevlogen leerkrachten de leerlingen van dag tot dag bij de hand nemen en samen met de schoolleiding hun uiterste best doen om de kinderen een weg in hun leven te laten vinden. Anja Vink (2010). Witte zwanen, zwarte zwanen. De mythe van de zwarte school. Amsterdam: Meulenhoff. Dit boekje, dat in 2010 veel aandacht heeft gekregen in de media, heeft onderwijssegregatie tot onderwerp, maar geeft ook een mooie inkijk in het dagelijkse vmbo leven van leerlingen, leraren en schoolleiders. In 1983 bleek een kleine basisschool in Rotterdam na de zomervakantie opeens een school te zijn met grotendeels Marokkaanse en Turkse leerlingen. Hun vaders, die toen nog gastarbeiders heetten, hadden massaal hun gezin meegenomen naar Nederland. Het bleef niet bij deze ene ‘zwarte’ school. Ruim 25 jaar later heeft Nederland een van de meest gesegregeerde onderwijssystemen van Europa. In Witte zwanen, zwarte zwanen beschrijft onderzoeksjournalist Anja Vink het ontstaan en de gevolgen van deze onderwijssegregatie. Ze laat beleidsmakers aan het woord, volgt docenten en hun leerlingen en graaft in dossiers. Daarbij gaat ze geen taboe uit de weg: versterkt het Nederlandse schoolsysteem niet juist de achterstanden van leerlingen? Hebben we het wel over het juiste onderwerp als we het hebben over zwarte scholen? Gaat het eigenlijk niet over de nieuwe scholen voor de armen van de eenentwintigste eeuw? Vink laat zien hoe de segregatie in stilte groeit en wat de gevolgen zijn voor de leerlingen, de scholen en onze maatschappij. Rineke van Daalen (2010). Het vmbo als stigma. Lessen, leerlingen en gestrande idealen. Amsterdam: Atlas Contact. Vijftig procent van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar gaat naar het vmbo. Al vanaf de invoering wordt het schooltype afgeschilderd als schrikbeeld, als onderwijs voor verliezers in de kenniseconomie. In die kritiek klinkt een oud, maar scherp standsbesef door. Daarmee is een belangrijke doelstelling van het vmbo mislukt: het tegengaan van de statusdaling van het lager beroepsonderwijs. In Het vmbo als stigma bekijkt Rineke van Daalen, socioloog aan de Universiteit van Amsterdam, de ontstaansgeschiedenis van het vmbo en het dagelijks leven op school. De spanning die telkens terugkeert is die tussen denken en doen, tussen theoretisch en praktisch onderwijs. Die oude tegenstellingen zijn belangrijke organiserende principes gebleven. Ze werken niet alleen door in de beoordeling van schoolprestaties, maar ook in het zelfbeeld van de leerlingen.

Auteur: Anneke Westerhuis

De nieuwe examenprogramma’s in het vmbo moeten beter aansluiten op het vervolgonderwijs en op de beroepspraktijk. Gelet op de publieke discussie over het vmbo (‘geef ons de ambachtsschool terug’) denk je dan al snel dat deze onduidelijke positie van het vmbo het probleem is: moet het vmbo direct aansluiten op de beroepspraktijk of op een vervolg in het onderwijs, in het bijzonder het mbo? In de praktijk ligt het allemaal genuanceerder, maar de uitdaging is er niet minder om. De nieuwe programma’s moeten rekening houden met actuele ontwikkelingen in de beroepspraktijk, met de vernieuwde inrichting van het mbo en moeten leerlingen beter ondersteunen in het maken van een keuze voor een vervolgopleiding. Bovendien moeten de nieuwe programma’s het hele vmbo beter organiseerbaar maken, ook als leerlingenaantallen (verder) dalen.

Auteur: Renée van Schoonhoven

Hoe beroeps- of praktijkgericht mag of moet het voortgezet onderwijs zijn? Mag of moet het voortgezet onderwijs een praktijkcomponent hebben? Zo ja, voor welke jongeren dan? Voor alle jongeren of alleen voor jongeren van wie wordt gezegd dat ‘ze liever met hun handen leren’? Voor het antwoord op deze vragen hanteren we in ons land al een tijdje het vmbo-concept als vluchtheuvel: voor leerlingen die qua cognitieve intelligentie aan de linkerkant van de normaalverdeling zitten, ruimen we in het bovenbouwprogramma lestijd in voor ‘beroepsgerichte vakken’. We veronderstellen dat we de leerlingen daarmee een passende leerroute aanbieden. Maar is dat ook zo? In dit hoofdstuk kijken we eerst terug: waar komt het vmbo uit voort, wat is de voorgeschiedenis? Daarna volgen we enkele beleidsmatige ontwikkelingen die zich sinds de invoering van het vmbo hebben voorgedaan. Ten slotte keren we terug naar de kernvraag: wat heeft het vmbo ons gebracht en wat kan de komst van de nieuwe beroepsgerichte programma’s bijdragen aan de oplossing van enkele - helaas hardnekkige - knelpunten?

Auteur: Redactie

REDACTIONEEL ‘And now for something completely different’ Het zou natuurlijk extra wervend kunnen werken als we bij de introductie van De Nieuwe Meso zouden roepen dat we iets compleet anders, iets nieuws gaan doen. De waarheid gebiedt echter te zeggen dat De Nieuwe Meso, vakblad voor schoolleiders en -bestuurders de geïntegreerde en vernieuwde voortzetting is van twee veel langer bestaande uitgaven: Meso magazine (sinds 1980) en Meso focus (sinds 1990). Niet helemaal nieuw dus, maar toch wel iets om even wat langer bij stil te staan. Waarom De Nieuwe Meso, kortweg DNM? Eind 2012 besloot de toenmalige uitgever van Meso focus te stoppen met deze boekjesreeks. Naar aanleiding hiervan hebben we ons als gezamenlijke redacties beraden op de toekomst, vanuit de overtuiging dat het onderwijs gebaat is bij een onafhankelijke uitgave voor schoolleiders en -bestuurders. Al gauw ontstond het idee om Meso magazine en Meso focus te integreren in een nieuw kwartaaltijdschrift. Nadat we met Kloosterhof BV een nieuwe uitgever hadden gevonden, was het vooral een kwestie van uitwerking, met als voorlopig resultaat het eerste nummer dat nu voor u ligt. Missie  Met De Nieuwe Meso willen we van betekenis zijn voor leidinggevenden en bestuurders in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs, voor team- en afdelingsleiders tot en met bestuurders die graag lezen over onderwerpen waarmee zij in hun dagelijkse werk te maken hebben. DNM sluit aan bij hun actualiteit. Niet door vluchtig mee te gaan in de hectiek en de hypes van alledag, maar juist door de tijd te nemen voor actuele en relevante onderwerpen, die gedegen en uit meerdere perspectieven te behandelen, soms met een relativerende knipoog. DNM legt verbindingen tussen theorie en praktijk, tussen idee en uitvoering, tussen het macroniveau - de maatschappij, het mesoniveau - de instelling – en het microniveau - het onderwijsleerproces, tussen buiten en binnen, tussen wat er is en wat er zou kunnen of moeten zijn. Ook in het met elkaar verbinden van lezers tot een community wil DNM een faciliterende rol spelen. DNM is onafhankelijk, degelijk en aantrekkelijk voor verschillende lezersgroepen. Opzet Grofweg gezegd bestaat DNM uit twee delen. In het eerste deel, ‘De focus op …’ werken auteurs die hun sporen op een bepaald thema hebben verdiend, dat thema nader uit in een aantal hoofdstukken. Het tweede deel, het magazinegedeelte, bestaat uit losse artikelen over actuele thema’s, relevant voor schoolleiders en -bestuurders. De artikelen hebben betrekking op maatschappelijke vraagstukken in relatie tot het onderwijs, onderwijskundige en beleidsmatige ontwikkelingen, leiderschap, governance, bestuur, management en organisatie. Daarmee vormt DNM dus echt een voortzetting van het vertrouwde en gewaardeerde Meso focus en Meso magazine. Toch is er ook wel degelijk sprake van iets nieuws. Dit eerste nummer kent namelijk twee versies: een papieren en een digitale, maar na dit eerste nummer zet DNM vooral in op het verder ontwikkelen en optimaal benutten van digitale verspreiding. Bovendien zullen losse artikelen tegen een geringe vergoeding kunnen worden gedownload vanaf www.professioneelbegeleiden.nl. Daarnaast komt er in de loop van het jaar een eigen website en denken we ook na over een nieuwsbrief. Focus op het vmbo In deze eerste DNM richten we de focus op het vmbo. Belangrijke aanleiding is de aanstaande invoering van de nieuwe examenprogramma’s voor de beroepsgerichte vakken. Leerlingen die vanaf 1 augustus 2016 beginnen aan de bovenbouw van het vmbo, krijgen hiermee te maken. De nieuwe examenprogramma’s vragen van scholen een nieuw onderwijsprogramma, waarmee zij voor een deel al zullen gaan beginnen in het schooljaar 2015-2016, wanneer de leerlingen in het tweede leerjaar zich gaan voorbereiden op hun programma in de bovenbouw. Willen de scholen op tijd klaar zijn en de komende twee schooljaren optimaal benutten, dan moet het nieuwe onderwijsprogramma aan het komende jaar in de steigers staan: een boeiende, uitdagende en mooie opdracht. Ondanks enkele kritische kanttekeningen die wij plaatsen bij het nieuwe programma, zien wij vooral ook veel kansen voor de scholen, de docenten en de leerlingen om beroepsonderwijs in het vmbo (nog) beter en mooier te maken. In vijf bijdragen belichten de auteurs uiteenlopende aspecten van de invoering van de nieuwe beroepsgerichte examenprogramma’s in het vmbo. In het eerste artikel beschrijft Renée van Schoonhoven in het kort en op hoofdlijnen de ontwikkeling van het beroepsonderwijs in Nederland. Vervolgens gaat zij dieper in op enkele beleidsmatige ontwikkelingen sinds de invoering van het vmbo. Aan de hand hiervan wordt in deze bijdrage de balans opgemaakt: wat heeft het vmbo ons in de afgelopen vijftien jaar wel en niet gebracht en welke mogelijke oplossingen kunnen de nieuwe beroepsgerichte programma’s bieden voor enkele hardnekkige vraagstukken aan de basis van het beroepsonderwijs? Anneke Westerhuis plaatst in haar bijdrage de ontwikkelingen binnen het beroepsonderwijs in Nederland eveneens in een historisch perspectief, maar dan vooral in kwantitatief opzicht. Zij constateert enerzijds dat het vmbo het in een aantal essentiële opzichten goed heeft gedaan. Zo is de aansluiting op het mbo verbeterd en is het aantal leerlingen dat de school voortijdig verlaat, gedaald. Anderzijds moet worden geconstateerd, dat de dalende deelname aan de beroepsgerichte leerwegen van het vmbo een autonome maatschappelijke ontwikkeling is, waaraan de nieuwe programmering waarschijnlijk niets zal veranderen. De betekenis van de nieuwe programma’s moet in een andere richting worden gezocht: actualisering, modernisering en verbetering van de aansluiting op vervolgonderwijs en arbeidsmarkt. Het vmbo heeft de afgelopen vijftien jaar niet stil gezeten. Van binnenuit en van buitenaf zijn er initiatieven ontwikkeld om het vmbo te vernieuwen. Frans Mulder en Geesje van Slochteren gaan in hun bijdrage nader in op drie veelbetekenende vernieuwingen: de intersectorale programma’s, het vakcollege en de VM2-experimenten. Na een korte toelichting op deze vernieuwingen gaan ze op zoek naar het antwoord op de vraag wat deze vernieuwingen hebben bijgedragen aan het versterken van het loopbaanleren, een van de rode draden in de nieuwe beroepsgerichte programma’s. De special over het vmbo wordt afgesloten met een tweeluik over de keuzes die de scholen kunnen en moeten maken met het oog op de nieuwe programma’s. In het eerste deel gaan Klaas Pit en Marlous Maarleveld in op de vraag hoe je als school kunt komen tot een praktisch koersplan. Zij schetsen twee routes die scholen kunnen bewandelen, waarbij zij een duidelijke voorkeur hebben voor een van deze twee routes. Zij brengen vijf thema’s in kaart die kunnen helpen om tot de juiste vragen (en antwoorden) te komen. Vervolgens gaan Remy van Kasteren, Geesje van Slochteren en Pieter Leenheer nader in op de vraag hoe je vanuit het perspectief van het loopbaanleren kunt komen tot een concreet onderwijsprogramma. Zij beschrijven daartoe eerst vier perspectieven op loopbaanleren en vertalen die daarna in enkele concrete praktijkvoorbeelden. Magazinedeel Zoals gezegd vindt u in het tweede deel van DNM grotendeels het oude en vertrouwde Meso magazine terug: boeiende artikelen over actuele onderwijsthema’s, de strip van Pieter Leenheer, boekbesprekingen en enkele columns. Maar er zijn ook nieuwe rubrieken. Zo portretteert Klaas Pit in elk nummer een jonge schoolleider die nog maar net de stap naar het schoolleiderschap heeft gezet. Het portret is vooral het verhaal van de jonge schoolleider zelf. We beginnen in dit eerste nummer met Tineke Ensing, 28 jaar en sinds het begin van dit schooljaar afdelingsleider op het Stedelijk Dalton College in Alkmaar. Naar aanleiding van het recente overlijden van Chris Argyris kijkt Hartger Wassink terug naar het baanbrekende Theory in Practice, dat Argyris ruim 40 jaar geleden schreef met Donald Schön. Wassink vraagt zich of dit veelgeciteerde werk de tand des tijds heeft doorstaan. Hij gaat op zoek naar het antwoord door in zijn bijdrage de vier hoofdthema’s uit het boek te analyseren op hun actualiteitswaarde, vooral ook in relatie met leiderschapsvragen in het onderwijs. Deze waarde is groot, zo blijkt, vooral als het gaat om het vraagstuk van de verbinding tussen theorie en praktijk en het leren van de professional. Sietske Waslander en Pieter Leenheer gaan in hun artikel nader in op de rol en betekenis van de media in het onderwijsdebat en leggen uit wat medialogica en mediatisering inhouden. Professionele leergemeenschappen krijgen ook in het onderwijs steeds meer aandacht. Maar wat is een professionele leergemeenschap en wat betekent deze voor het leiderschap in de school? Robert Mentink gaat in zijn bijdrage op zoek naar het antwoord. Ten slotte Nadat we eenmaal hadden besloten om De Nieuwe Meso te gaan maken, hebben we in relatief korte tijd deze eerste uitgave gemaakt. We zijn er trots op, maar realiseren ons tegelijkertijd dat we er hiermee nog niet zijn. Wij zijn vooral erg benieuwd wat u als lezer ervan vindt. Uw reacties zijn van harte welkom op redactie@denieuwemeso.nl. De redactie