Alle artikelen - Abonneer je nu!

Auteur: Emmy Davids

De eerlijkheid gebiedt mij te erkennen dat ik er best een beetje tegen opzag om op bezoek te gaan bij deze cliënt. Ik werkte een aantal uren op een somatische verpleegafdeling in een verzorgingshuis. Mij was verteld dat er een collega van mij was opgenomen, een dominee, geestelijk verzorger zelfs. En ik was bevangen door drempelvrees. Al twee dagen had ik redenen gevonden om de kennismaking te vermijden, maar uiteindelijk ben ik toch zijn kamer binnengestapt.

Afscheidswijzer Onder het motto ‘Van taboe naar tijdige oriëntatie’ treft u in de ‘Afscheidswijzer’ informatie rondom het laatste afscheid, gebundeld in een handzaam naslagwerk uitgegeven per gemeente. In de gidsen is er aandacht voor palliatieve zorg en rouw, maar vooral voor de vraag wat er allemaal komt kijken bij het organiseren van een uitvaart. De informatie wordt aangevuld met adressen en advertenties (vooral vanuit de uitvaartbranche). De gidsen komen tot stand in samenwerking met de gemeenten, zijn zo`n 130 pagina`s dik en kunt u gratis downloaden: www.afscheidswijzer.nl Steeds betere palliatieve zorg in ziekenhuizen Steeds meer ziekenhuizen nemen initiatieven om de palliatieve zorg te verbeteren. Palliatieve teams kunnen ondersteuning geven bij de verlichting van complexe problemen zoals moeilijke symptomen, palliatieve sedatie, euthanasie en besluitvorming. Ook spelen zij een belangrijke ondersteunende rol bij de scholing, implementatie en verankering van bestaande landelijke protocollen. Zowel patiënten als artsen en verpleegkundigen blijken veel baat te kunnen hebben bij deze teams. Uit recente onderzoeken is gebleken dat (vroegtijdige) palliatieve zorg kan leiden tot een betere kwaliteit van de zorg rondom het levenseinde. Daarnaast blijkt dat bij betere palliatieve zorg patiënten in hun laatste levensfase minder belastende therapieën ondergaan, mogelijk zelfs langer kunnen leven en leidt goede palliatieve zorg bovendien tot minder kosten. (bron: integraal kankercentrum Nederland; rapport downloaden via www.iknl.nl) Zorg rondom levenseinde bij laatste levensfase ouderen End-of-life care and preferences for (non)treatment decisions in older people during their last three months of life. Promotie Pam Kaspers. VU medisch centrum, 4 september 2013 Naasten van overleden ouderen zijn in ongeveer de helft van de gevallen niet op de hoogte van voorkeuren van deze ouderen ten aanzien van het al dan niet starten van levensverlengende behandelingen zoals reanimatie. In de meerderheid van de gevallen waarin de voorkeuren bekend zijn bij de naaste, heeft de patiënt deze niet met hun arts besproken. Ouderen met een wilsverklaring hebben niet alleen vaker een voorkeur, maar bespreken dit ook vaker met hun arts. De voorkeuren van ouderen ten aanzien van hun levenseinde blijven meestal gelijk tussen drie maanden en drie dagen voor overlijden. Voor het geven van passende zorg in de laatste levensfase is het belangrijk dat voorkeuren van ouderen bekend zijn, niet alleen bij naasten maar ook bij hun behandelend artsen. “Het stimuleren van patiënten, hun naasten en artsen om voorkeuren voor al dan niet behandelen in de laatste levensfase te bespreken, is nodig en belangrijk”, concludeert Pam Kaspers. (bron: Vrije Universiteit Amsterdam) Nieuwe hoogleraar Hospicezorg Per 1 januari 2014 is dr. Saskia Teunissen benoemd tot hoogleraar Hospicezorg in het UMC Utrecht. Teunissen doet onder meer onderzoek naar de vraag hoe hospices het best ingepast kunnen worden in het huidige systeem van de gezondheidszorg. Zij vraagt zich af hoe optimale, multidisciplinaire zorg rond het levenseinde voor patiënten met terminale ziekten georganiseerd moet worden en wat de bijdrage daaraan is van het concept hospicezorg. Ook gaat Teunissen een database opzetten waarin kenmerken van hospicepatiënten op lichamelijk, psychisch, sociaal en spiritueel gebied verzameld worden. De database kan bijvoorbeeld antwoord geven op de vraag welke problemen van invloed zijn op kwaliteit van leven en zorg; en hoe de zorg beter afgestemd kan worden op de angsten, behoeften en voorkeuren van patiënt en familie. (bron: Universitair Medisch Centrum Utrecht) Kabinet investeert in palliatieve zorg Het kabinet investeert voor een periode van 6 jaar € 8,5 miljoen per jaar in een nieuw Nationaal Programma Palliatieve Zorg. De extra middelen vloeien voort uit het Begrotingsakkoord 2013. Speerpunten zijn kennisontwikkeling en deskundigheidsbevordering bij professionals, ondersteund door een goede organisatie van de zorg waarbij goed wordt samengewerkt door alle betrokkenen, opdat: patiënten en naasten zicht hebben op keuzes van zorg en ondersteuning in de laatste levensfase, continuïteit van zorg kan worden geboden, en de communicatie tussen eerste en tweede lijn, tussen professionals onderling en de communicatie met en attitude jegens de patiënt en naasten optimaal is. Denk hierbij aan het tijdig bespreekbaar maken van de laatste levensfase, zodat mensen afgewogen keuzen kunnen maken. (bron: Rijksoverheid) Depressief in de laatste levensfase Depression in palliative care. Normal sadness or disorder? Promotie Franca Warmenhoven. Radboud Universiteit Nijmegen, 27 mei 2013 Het komt frequent voor dat een palliatieve patiënt depressief wordt in de laatste levensfase. Een depressie kan de resterende levenskwaliteit van zowel patiënt als naasten op vele vlakken negatief beïnvloeden, alsook de behandeling van andere symptomen bemoeilijken. Uit onderzoek van Franca Warmenhoven blijkt dat het onderscheid tussen normaal verdriet en depressie niet makkelijk te maken is in de context van de palliatieve patiënt. Daarnaast lijkt een depressieve stoornis als psychiatrische ziekte niet veel vaker voor te komen bij palliatieve patiënten in vergelijking met de algemene bevolking. Als het gaat om emotionele klachten bij een palliatieve patiënt pleit Warmenhoven ervoor het medisch model dat zich sterk richt op het onderscheid tussen normaal verdriet en abnormaal verdriet (depressieve stoornis) los te laten. Ze stelt voor een integraal model van palliatieve zorg te hanteren, waarbinnen zorg voor emotionele klachten geleverd wordt in de individuele context van de patiënt. (bron: Radboud Universitair Medisch Centrum) Informatieve websites Patiënten en naasten kunnen algemene informatie vinden op de websites www.netwerkpalliatievezorg.nl en www.ongeneeslijk.nl  Op deze laatste website vinden patiënten en hun naasten nieuws en informatie en kunnen zij deelnemen aan een forum en chatten. Regionale informatie staat op www.netwerkpalliatievezorg.nl Onderdeel van deze site is de database ‘Zorg Kiezen’. Patiënten en naasten kunnen postcode of woonplaats invoeren en zo actuele informatie krijgen over zorgmogelijkheden in de eigen omgeving. Publieksinformatie over de kwaliteit van verleende palliatieve zorg is onder meer beschikbaar op www.palliatief.tevreden.nl Op deze site zijn ook de landelijke scores van de deelnemende organisaties te vinden. Een andere website is www.doodgewoonbespreekbaar.nl van de Stichting Stem (Sterven op je Eigen Manier). De site bevat informatie, tips en ervaringen en heeft als doel sterven bespreekbaar te maken, want dood gaan we allemaal. (bron: Factsheet Palliatieve zorg in Nederland) Ondersteuningspunt Agora is een onafhankelijk landelijk ondersteuningspunt palliatieve zorg dat fungeert als marktplaats voor uitwisseling van informatie en afstemming van initiatieven op het terrein van de palliatieve zorg. Het in 2003 door het ministerie van VWS ingestelde steunpunt werkt aan de ontwikkeling van zorg rond het levenseinde en ziet afstemmen en ondersteunen, verbinden en informeren als haar kerntaken. www.agora.nl Zorg en besluitvorming rond het levenseinde End of Life Care and Decision Making: Opinions and experiences of the general public, bereaved relatives, and professionals. Promotie Natasja Raijmakers. Erasmus Universiteit Rotterdam, 5 juni 2013 Een van Raijmakers’ belangrijkste conclusies is dat er ruime steun is voor de Nederlandse euthanasiewet, zowel onder het Nederlandse publiek als onder zorgprofessionals, voornamelijk als patiënten lijden aan fysieke symptomen. Zowel het Nederlandse publiek als zorgprofessionals vinden euthanasie meer problematisch voor patiënten bij wie het lijden voortkomt uit psychosociale of existentiële problematiek. Daarnaast komt duidelijk naar voren dat experts verwachten dat besluitvorming in de laatste levensfase over (kunstmatige toediening van) vocht en voeding verbeterd kan worden door evidence-based richtlijnen, waarbij ook aandacht nodig is voor communicatie met patiënt en naasten. Praat erover! Als mensen eerder nadenken over hoe ze willen leven tot het einde, geeft dat rust in de stervensfase. Ook hun naasten en de zorgaanbieders spreken over meer kwaliteit van leven, omdat de zorg zoveel mogelijk kan worden afgestemd op individuele wensen. Van beide kanten kan men dan veel meer van betekenis zijn voor elkaar, tot het einde toe. Veel mensen vinden het lastig om in gesprek te gaan over het levenseinde en de wensen en mogelijkheden daar omheen. Daarom heeft de coalitie ‘Van Betekenis tot het einde’ het initiatief genomen om een film te maken dat zo’n gesprek op gang kan brengen. Deze film van drie-en-een-halve minuut wil het zetje zijn om het gesprek op gang te helpen; tussen ouderen, mantelzorgers, patiënten, zorgverleners en naasten, maar ook in gespreksgroepen, schoolklassen en waar dan ook in de openbare ruimte. Meer informatie en de film zijn te vinden op www.vanbetekenis.info

Auteur: Ron van Deth

Frederik van Eeden is bij velen bekend als auteur van werken als ‘De kleine Johannes’ en ‘Van de koele meren des doods’. Weinigen weten dat hij op het eind van de negentiende eeuw baanbrekend werk verrichtte voor wat hij noemde ‘genezing door het gesproken woord’. Zijn vernieuwende inzichten in psychische veranderingsprocessen en wat tegenwoordig de non-specifieke factoren worden genoemd, maken hem tot één van de wegbereiders van de moderne psychotherapie en counselling.

Auteur: Hanneke Nijkamp

De GGZ is in de afgelopen tijd sterk veranderd en de veranderingen houden niet op. Waar er voorheen een eerste en tweede lijn was, is er vanaf 2014 de huisarts met een POH GGZ, de basis GGZ en de gespecialiseerde GGZ. Er is al het één en ander duidelijk, maar veel praktische zaken blijven nog onduidelijk. In dit artikel worden de veranderingen in de basis GGZ, en de gevolgen daarvan voor counsellor en cliënt, in kaart gebracht.

Auteur: Ton Vink

De mens is een sterfelijk wezen en we weten dat aan het eind van de rit de dood een punt achter ons leven plaatst. Vaak is het echter niet de komst van de dood die angst inboezemt. Het is de manier waarop die dood soms komt, die voor angst en afschuw zorgt. De hoop op en het verlangen naar een goede dood, een ‘eu thanatos’, is wijdverbreid en Nederland kent ruim tien jaar een euthanasiewet. Dat maakt het des te merkwaardiger dat er eigenlijk weinig aandacht is voor wat dat nu is: een goede dood.

Auteur: Eva de Waard – van Maanen, Anke de Jong – Koelé, Hanneke Nijkamp – den Hertog, Lo van Beers,

Eindbestemming. Mevrouw Van Zon is 64 jaar oud, terminaal en verblijft in een hospice. Ze heeft een betrokken echtgenoot, twee kinderen en drie kleinkinderen met wie ze een goed contact heeft. Mevrouw maakt een afgesloten indruk, alsof ze alleen maar op haar dood ligt te wachten. In het begin hield haar man haar de gehele dag gezelschap, maar dat vond zij te belastend: “Hij zit daar maar te zitten.” Mevrouw Van Zon voelt zich verantwoordelijk voor haar man, zij was in het gezin altijd ‘de spin in het web’ geweest. Als kind was ze veel alleen geweest, vertelde haar man. Haar hardwerkende ouders hadden een eigen zaak. Ze vertrouwde een verpleegkundige toe, dat ze mooie herinneringen had aan het strandhuisje aan zee, waar ze vroeger met z’n allen vakantie vierden. Mevrouw Van Zon heeft er moeite mee te accepteren dat het nooit meer zo zal zijn als toen en dat ze afscheid moet nemen van haar man, kinderen, kleinkinderen en dierbaren. Zíj gaat dood en dat maakt haar boos.

Key Concepts in Palliative Care Moyra Baldwin & Jan Woodhouse (Eds.) Sage, 2011. ISBN 978 18 486 0871 9 ‘Key Concepts in Palliative care’ is een ideaal boek voor studenten, verzorgers, hulpverleners en specialisten om snel veel informatie te verkrijgen op het zeer uitgebreide terrein van de palliatieve zorg. In vijftig alfabetisch gerangschikte aandachtsgebieden – ‘key concepts’ – wordt de huidige stand op het gebied van palliatieve zorg in Engeland, uiteengezet. De onderwerpen variëren van symptoommanagement, omgaan met dood, rouw en verliesverwerking, zorg voor de omgeving, instanties en wetgeving, tot de hospicebeweging (historie en ethiek) en bijvoorbeeld spirituele zorg. Een aandachtsgebied beslaat gemiddeld vijf pagina’s en bevat een korte definitie van het onderwerp, een bespreking van de hoofdlijnen, conclusies, praktische toepassing of casestudies, en verwijzingen naar artikelen, links en verdere literatuurstudie. Aan het boek werkten veertig auteurs mee, ieder vanuit zijn eigen specialisme verbonden aan even zovele instanties. Het doel van het boek ‘to give a little about a lot’ in plaats van ‘a lot about a little’ lijkt een Engels understatement te zijn. Door de verwijzingen naar artikelen, links, websites en literatuur krijgt de lezer snel en helder de mogelijkheid zich verder te verdiepen. En juist de diversiteit aan onderwerpen maakt dat de complexiteit van deze uiterst kwetsbare vorm van zorg met de laatste ontwikkelingen daarin, zichtbaar worden. Hoe moeilijk de palliatieve zorg in de praktijk kan zijn, blijkt uit de vele casestudies die duidelijk maken hoe belangrijk informatie en communicatie is. Uitgangspunt in alle bijdragen is de patiënt-gerichte aanpak in een situatie die zich kenmerkt door ‘learning-by-doing’. Palliatieve teams zijn pragmatisch en zullen hun uiterste best doen voor het welbevinden van de patiënt. De casuïstiek laat zien hoe, terwijl protocollen gevolgd worden, ‘verkeerde’ beslissingen gemaakt worden en vervolgens, welke oplossingen er voor de toekomst bedacht zijn. Opvallend is dat het onderwerp euthanasie vrijwel buiten beschouwing wordt gelaten; in de Engelse praktijk staat dit onderwerp nog volop ter discussie, maar is nog niet in de wet verankerd. Ook het onderscheid tussen palliatieve zorg en palliatieve sedatie wordt niet gebruikt, terwijl beide vormen van zorgverlening wel in de casuïstiek besproken worden. Ondanks dit verschil met de Nederlandse situatie is het boek een prima naslagwerk. De vijftig sleutelbegrippen geven een breed en informatief inzicht in het werkveld. Eva de Waard - van Maanen – loopbaancoach, opleider en auteur Leven in het zicht van de dood Als iemand van wie je houdt sterft Jacinta van Harteveld. Ten Have, 2012. ISBN 978 90 259 0173 8 ‘Leven in het zicht van de dood’ is geschreven voor mensen die op korte termijn zullen sterven, hun naasten en degenen die hen palliatieve zorg verlenen. In mijn ogen slaagt de auteur er door opbouw en thematische uitwerking in om deze verschillende partijen aan te spreken. Existentiële vragen komen aan bod, inclusief de sterke emoties die een stervensproces oproept bij wie het ondergaat of van nabij meemaakt. De lezer wordt rechtstreeks aangesproken en geprikkeld zich te verdiepen in wat ‘leven in het zicht van de dood’ inhoudt. Tevens komen praktische en informatieve kwesties aan de orde, over bijvoorbeeld medicijngebruik en voeding, over zaken als delier, palliatieve sedatie en euthanasie. Centraal staat de communicatie met de stervende, ook wanneer die in beeldtaal spreekt, verward is en/of dingen ziet die naasten niet ontwaren. Van Harteveld steunt als verpleegkundige, verplegingswetenschapper en coördinator van een hospice niet alleen op werkervaringen, maar ook op (wetenschappelijke) literatuur, en daar komt poëzie (elk hoofdstuk begint met een gedicht) nog bij. Het boek is zorgvuldig en toegankelijk getoonzet, en weerspiegelt de inzet waarmee is gewerkt en geschreven. Wat betekent het als je hoort dat je spoedig zult sterven, wat verandert er in de relatie tot jezelf, anderen, de wereld? Wat kun je nog doen in de resterende tijd? Daarover gaat het eerste hoofdstuk; volgende hoofdstukken beschrijven de eenzame weg van de stervende (ondanks betrokkenheid van naasten), diens angst, diverse soorten pijn, het veranderende lichaam (verval van uiterlijk en lichaamsfuncties), afhankelijk worden, zin- en zijnsvragen, voortekenen van de naderende dood, vasthouden en loslaten. Het hele stervensproces wordt doorlopen op een manier waar de lezer onontkoombaar bij betrokken wordt, vooral door de vele aangrijpende praktijkvoorbeelden. Elk hoofdstuk reproduceert tal van dialogen tussen hospicebewoners en hun naasten of verzorgers. Daarmee wordt verduidelijkt hoe de verzorgende of naaste kan aansluiten bij de stervende. Als dat aansluiten lukt, vergroot dat de kans dat de stervende zich begrepen voelt en tot rust kan komen. Van een boek wordt soms gezegd dat het ‘in een behoefte voorziet’. Dat kan een loze frase zijn, maar ik kan me voorstellen dat lezers veel aan dit boek kunnen hebben. Om beter met elkaar te kunnen (durven) denken en spreken over sterven. Eenzaamheid, angst en pijn van de stervende kunnen nooit volledig opgeheven worden, maar wel gereduceerd. Nel Jagt – maatschappelijk werker en supervisor Speaking of Dying A Practical Guide to Using Counselling Skills in Palliative Care Louis Heyse-Moore. Jessica Kingsley, 2009. ISBN 978 18 431 0678 4 Compassionate and tactful communication skills can make the difference between an awkward encounter with a dying patient, and an engaging, empathic bond between two people. Louis Heyse-Moore draws on his wealth of experience as a trained counsellor and palliative medicine specialist. Covering difficult subjects such as breaking the news of terminal illness to a patient, euthanasia and the effect of working with patients on carers, ‘Speaking of Dying’ is a practical guide to using counselling skills for all clinical disciplines working in palliative care, whether in a hospice, hospital or at home. Complete with a clear explanation of both counselling and medical terminology, this hands-on guide will be an invaluable companion to anyone working in palliative care. Eenzaam sterven? Communicatie in de palliatieve zorg Arthur Polspoel. Ten Have, 2004. ISBN 978 90 808 2905 3 De periode van terminaal ziek zijn, is soms een van de eenzaamste in een mensenleven. Want iemand die weet dat hij moet sterven, weet dat hij de weg uiteindelijk alleen moet gaan. Nabijheid en inlevende communicatie met naasten en helpers kunnen de eenzaamheid enigszins opheffen. Hoe kun je de nabijheid intensiveren? Hoe vang je signalen van eenzaamheid op. Ook al zijn ze verpakt in ontkenning, opstandigheid, vertwijfeling, wroeging? Dit boek geeft aanknopingspunten om deze signalen te ontdoen van hun schil en te verstaan in hun kern. Arthur Polspoel analyseert elf gesprekken tussen hulpverleners, patiënten en hun naasten. Het boek is een uitdaging tot reflectie over wat er (niet) gebeurt in onze communicatie. Een bevestiging voor begeleiders. Een ondersteuning, ook voor de stervenden en hun naasten. Counseling Clients near the End of Life A Practical Guide for Mental Health Professionals James Werth (Ed.). Springer, 2012. ISBN 978 08 261 0849 4 This guide, for all counselors who provide services to persons who are terminally ill and their families, addresses common issues that influence different types of counseling approaches, such as how the age, ethnicity, or religion of a client affects counselor conceptualizations and actions. The book discusses how to manage symptoms of depression, anxiety, and cognitive impairment near the end of life. The counseling needs of family members before and after death are addressed as well as counseling loved ones experiencing complicated grief. The text also examines the particular concerns of counselors regarding self-care and the benefits of working as part of a professional team. Woven throughout are important considerations such as cultural diversity, ethical challenges, laws, and regulations; and advocacy at client and social policy levels. Iemand zien staan Zorgethiek over erkenning Annelies van Heijst. Klement, 2008. ISBN 978 90 868 7014 1 Wat professionals, maar ook ontvangers van zorg en hun familie gemeen hebben, is dat ze willen dat iemand hen ziet stáán. Niets is erger dan dat ze over je heen kijken of als een ding behandelen. De auteur neemt zo nu en dan duidelijk stelling, ook inzake gevoelige onderwerpen. Zoals stoppen met behandelen. Of erkennen dat bij zorgen niet alleen mooie gevoelens komen kijken. Erkenning beslaat verschillende terreinen; ze heeft betrekking op professionals, maar ook op zorgontvangers en hun familie. Ze heeft ook met grootschalige structuren van doen. Dus gaat het over erkenning van instituties, en toegeven dat interventie niet het enig zaligmakende professionele repertoire is. Tot besluit volgt een uitleg over wat ‘menslievende zorg’ wel en niet is, en hoe het in de praktijk werkt. Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk B.S. Wanrooij et al.. Bohn Stafleu van Loghum, 2010. ISBN 978 90 313 4031 6 ‘Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk’ heeft een probleemgeoriënteerde opzet en leert de lezer te analyseren en adequaat in palliatieve zorgsituaties te handelen. Het boek bespreekt problemen die zich voordoen bij patiënten in de palliatieve en terminale fase van kanker, COPD, hartfalen en spieraandoeningen. Het belicht in zeventien patiëntbesprekingen de meest voorkomende symptomen in deze fasen en de analyse en behandeling hiervan vanuit een medische, psychosociale en spirituele invalshoek. Voorts geeft het aanbevelingen voor de palliatieve zorg voor mensen met een uiteenlopende culturele achtergrond, kinderen, verstandelijk gehandicapten, psychiatrische patiënten en patiënten met dementie. Communication as Comfort Multiple Voices in Palliative Care Sandra Ragan et al.. Routledge, 2008. ISBN 978 08 058 5809 9 ‘Communication as Comfort’ explores the complexities of communication at one of the most critical stages of the life experience – during advanced, serious illness and at the end of life. Challenging the predominantly biomedical model that informs much communication between seriously ill and/or dying patients and their physicians, caregivers, and families, the authors pose palliative care as an antidote to the experience of most people at the most vulnerable juncture of their lives. Applying communication theories and insights to illuminate problems and to explain their complexities, the authors advocate a patient-centered approach to care that recognizes and seeks to lessen patients’ suffering and the many types of pain they may experience (physical, psychological, social, and spiritual) during life-threatening illness.

Auteur: Fenneke Woertman

Het beroepshandelen is aangewezen op wetenschappelijke expertise. Gaat het er primair om kennis over de praktijk te ontwikkelen of is er vooral behoefte aan kennis voor de praktijk? Evidence-Based Practice is aan een opmars bezig. Dit nieuwe paradigma houdt in dat counselling meer gebruik moet maken van onderzoeksresultaten. Meer specifiek zouden enkel die praktijken en interventies ingezet mogen worden, waarvan de effectiviteit door middel van onderzoek voldoende bewezen werd. De opmars van deze benadering is onder andere het gevolg van externe druk vanuit de overheid, vanuit andere beroepsgroepen en vanuit financiers. Maar ook binnen de beroepsgroep zelf wordt het belang van een evidence-based kennisbasis onderschreven. Toch is dit verre van onbesproken.

Auteur: Jos Govaarts

De Universiteit voor Humanistiek ligt aan de Kromme Nieuwegracht in Utrecht. Van buiten een oud gebouw dat in de steigers staat, van binnen vrolijke kleuren, licht en vol leven. Enkele straten verderop, in het Academiegebouw, heeft prof. dr. Carlo (C.J.W.) Leget, op 26 juni 2013 zijn hoogleraarschap aanvaard met het uitspreken van de oratie ‘Zorg om betekenis: Over de relatie tussen zorgethiek en spirituele zorg, in het bijzonder in de palliatieve zorg’. Carlo Leget is theoloog en ethicus, en was eerder verbonden aan de Tilburg University en het RadboudUMC (Nijmegen). Hij is vice-president van de European Association for Palliative Care.

Auteur: Martine Wolfaert

Raakt het nog? “Dus jij zag al zoveel mensen sterven... Raakt het nog, na al die jaren?” De nieuwe vrijwilligster kijkt me vragend aan. Er is geen tijd voor een antwoord. Mevrouw Witters belt. Ze pakt mijn arm vast: “Denk jij dat ik in de hemel binnen mag?” Suzanne Witters is heel gelovig. “Waarom niet, Suzanne?” “Zoveel fouten.” Ze trekt het laken over haar hoofd. “Suzanne?” Geen reactie. Ik loop zachtjes haar kamer uit. In de gang staat een man wiens echtgenote vorige week in het hospice stierf. “Dag mevrouw, ik dacht, ik loop even binnen...” “Natuurlijk, een kopje koffie?” “Ach nee... Of ja, heel even dan.” Hij vertelt over de uitvaart, de stampvolle kerk. “Maar ik moest maar eens gaan. U hebt nog werk te doen.” Hij trekt rillend zijn vest wat dichter: “Had ik mijn vrouw maar een warm dekentje meegegeven tegen de kou daar beneden.” Vrijwilligster Petra komt de keuken binnen. “Ha, nog een bekend gezicht. Ik wilde net vertrekken...” “Nog koffie?” Petra gaat tegenover hem zitten. “Laat maar... U hebt nog werk te doen. Weet u, mevrouw, afscheid nemen doe je niet één keer, dat doe je elke dag opnieuw. Van grote dingen. Haar woorden, haar warmte. Van kleine dingen. Haar bed, haar kleren, haar parfum... Och, misschien wil ik toch nog een bakje troost.” Een uur later zit de man er nog steeds. “Ik moest maar eens gaan”, hoor ik hem zeggen tegen Petra. “Weet u, het went niet. Thuiskomen en alleen aan de muren vertellen wat je hebt meegemaakt. Je wordt er zo boos van. Dat je zelf nog leeft. Moet leven.” Ik ga naar mevrouw Witters. Ze heeft de lakens van zich afgegooid. Ze is spierwit en staart in de verte, haar neus is scherp. Haar armen graaien in de lucht. Er is geen tijd meer om een priester te bellen. Ik pak haar handen vast. “Suzanne?” Mijn stem beeft. “Ik weet zeker dat je binnen mag, Suzanne. In de hemel.” Ik teken een kruisje op haar voorhoofd. Ze kijkt me één seconde recht aan. En sterft. Ik sluit haar ogen en denk weer aan de vraag van de vrijwilligster. We blijven altijd leerlingen in de school van de dood. De gasten wijzen ons een bank. Of het me nog raakt? Soms als een mokerslag. Soms als de streling van een zachte wind. Maar hoe dan ook... het is altijd ‘raak’. Martine Wolfaert begon vijftien jaar geleden als verpleegkundige in het hospice van Coda. Onlangs schreef zij over haar belevenissen het boek ‘Sterven is klote maar jullie koffie is lekker: Dagelijks leven in een hospice voor palliatieve zorgen’. www.coda-palliatievezorg.be