Alle artikelen - Abonneer je nu!

Het belaagde zelf Het belaagde zelf: Structurele dissociatie en de behandeling van chronische traumatisering.  Onno van der Hart, Ellert Nijenhuis & Kathy Steele. Boom, 2010. ISBN 978 94 610 5123 3 Een gedegen en troostrijk boek, gebaseerd op zeventig bijeengebrachte ervaringsjaren werken met chronisch getraumatiseerde mensen, wetenschappelijk onderzoek, uitvoerige literatuurstudies en reflecties daarop. Een troostrijk boek, omdat erkenning voor de ernstige impact die chronische traumatisering op het leven van mensen heeft, hand in hand gaat met een uitvoerig theoretisch onderbouwd en praktisch beschreven behandelplan, gebaseerd op de verschillende fases die patiënten bij het aangaan van therapie op basis van dit plan doorlopen. Bij veel patiënten blijkt het behandelingsmodel effectief te werken, ook voor diegenen die voorheen de diagnose onbehandelbaar kregen, of die uitsluitend met medicamenten behandeld werden. De kwaliteit van leven is bij chronisch getraumatiseerde mensen ernstig geschaad, maar kan door zorgvuldig afgestemde behandeling ook weer toenemen. De schrijvers van het boek baseren hun begripsomschrijving en handelingspsychologie op die van Pierre Janet (1859-1947), een vernieuwend denker en belangrijke grondlegger van de moderne psychiatrie. Structurele dissociatie van de persoonlijkheid is volgens Janet de kern van psychisch trauma en wordt omschreven als een specifieke organisatievorm waarbinnen zich verschillende psychobiologische subsystemen van de persoonlijkheid bevinden. Deze zijn te sterk van elkaar afgesloten en buitengewoon rigide, waardoor een tekort aan cohesie en coördinatie in de gehele persoonlijkheid ontstaat. Dissociatie wordt hierin niet gezien als een symptoom, maar als een onderliggend organisatieprincipe, wat belangrijk is voor de behandeling. In het eerste deel van het boek worden de trauma  gerelateerde symptomen gedetailleerd beschreven. Deel twee maakt duidelijk welke niet-effectieve handelingen en gedachten door de patiënten herhaald worden en welke efficiëntere handelingen en gedachten nodig zijn om het trauma te kunnen verwerken met behulp van het op deze inzichten gebaseerde behandelingsmodel, beschreven in deel drie. Het model bevat drie langzaam in elkaar overgaande fasen van behandeling. Belangrijk is de behandeling te starten met het versterken van die delen van de persoonlijkheid, die het dagelijks leven in stand houden, en met het verminderen van de symptomen. De persoonlijkheid moet over voldoende mentaal vermogen en mentale efficiëntie beschikken om met de traumatische herinneringen aan het werk te gaan om alvorens de derde niet te onderschatten fase van re-integratie en rehabilitatie van de persoonlijkheid in te gaan. Het is zwaar om na de integratie van herinneringen een gewoon leven te leren leiden, te rouwen om een verloren jeugd en zin te geven aan de persoonlijke geschiedenis. De schrijvers beschrijven de therapie als leerschool voor zowel de patiënt als de therapeut! Beiden hebben durf en uithoudingsvermogen nodig om de behandeling te voltooien. Dit boek is vooral geschreven voor clinici, maar geeft psychiaters, psychologen en andere hulpverleners in opleiding  waardevolle inzichten en handvatten. Dit geldt ook voor therapeuten die werken met eenmalig getraumatiseerden en voor hen die werken met mensen die op volwassen leeftijd getraumatiseerd zijn. Wetenschappers kunnen op de bijeengebrachte en ontwikkelde theorieën voortborduren. Voor counsellors en coaches zou het prettig zijn als een vertaalslag naar de voor hen bruikbare praktijk gemaakt zou kunnen worden. Een kenmerk van getraumatiseerde mensen is om zich vooral zo gewoon mogelijk te gedragen. De dissociatieve verschijnselen zijn dan ook juist een beschermingsmechanisme tegen het moeten ervaren van te overweldigende traumatische ervaringen, terwijl er tegelijkertijd een groot onderdrukt verlangen kan leven om wel te delen. Verschillende kanten van de persoonlijkheid kunnen tegenstrijdige belangen hebben. Dit stelt hoge eisen aan het diagnostisch vermogen, het inlevingsvermogen, de creativiteit en de zelfkennis van de therapeut. Counsellors en coaches zijn geen psychotherapeuten en moeten hun grenzen kennen, zeker als zij werken met de narratieve biografische methode. Zij kunnen parallel aan therapeutische behandeling wel een ondersteunende rol spelen bij het effectief vorm leren geven van het dagelijks leven van cliënten, en bij het trainen van de daarvoor noodzakelijke vaardigheden. Maria Pinxter – coach en trainer Ik ben er kapot van Ik ben er kapot van: Over psychotrauma en de verwerking van schokkende gebeurtenissen. Carlo Mittendorff & Ellen Muller. Boom, 2010 (8e druk). ISBN 978 90 535 2308 7 De kracht van dit boek ligt in zijn eenvoud (in ‘gewoon’ Nederlands) en beknoptheid (71 pagina’s). De auteurs zijn erin geslaagd een helder en begrijpelijk boek te schrijven over een zo complex en aangrijpend thema als psychotrauma. Hierdoor is het boek toegankelijk voor een breed publiek. Ik denk dat het boek primair geschikt is voor mensen die meer willen weten over psychotrauma, of dat nu slachtoffers zijn, partners van slachtoffers, counsellors, huisartsen of beginnende hulpverleners. Het boek gaat niet heel diep in op de verschillende facetten van trauma; daarom lijkt het me minder geschikt voor ervaren hulpverleners (psychologen, therapeuten). In ‘Ik ben er kapot van’ besteden de auteurs systematisch aandacht aan de definitie van psychotrauma, de mogelijke oorzaken, de gevolgen en de verwerking ervan, evenals behulpzame en belemmerende manieren om ermee om te gaan. Er is sprake van trauma wanneer iemand geconfronteerd wordt met een (vaak eenmalige) heftige, levensbedreigende gebeurtenis, waarbij heftige gevoelens van verbijstering, machteloosheid en afschuw spelen, én de persoon blijvende negatieve gevolgen ondervindt van deze gebeurtenis. Als voorbeelden van schokkende gebeurtenissen worden situaties genoemd waarbij iemand geconfronteerd of bedreigd wordt met de dood: geweldsmisdrijven, ongelukken, rampen, oorlog, vervolging, terrorisme, plotseling overlijden en levensbedreigende ziektes. Een van de kenmerken van het verwerkingsproces van trauma is namelijk dat de stressreacties binnen een week tot drie maanden verdwijnen, daarna is er sprake van een stoornis in de verwerking. Ik vraag me af of dit geldt voor rouw na het plotseling overlijden van een dierbare of voor rouw om (de eigen of andermans) gezondheid als er sprake is van een levensbedreigende ziekte. Rouw is een veel langer (zo niet levenslang) proces. Mogelijk vinden lezers in rouw niet de herkenning en de antwoorden in dit boek, waaraan ze wél behoefte hebben. De auteurs benoemen helder het verloop van het proces na een aangrijpende gebeurtenis. Treffend wordt beschreven hoe een schokkende gebeurtenis de belangrijkste menselijke illusies teniet doet: onkwetsbaarheid (‘mij overkomt dat niet’), veiligheid (‘ik ben veilig in mijn eigen huis’), voorspelbaarheid (‘als ik ’s morgens naar mijn werk ga, kom ik vanavond gezond en wel weer naar huis’), rechtvaardigheid (‘wie goed doet, goed ontmoet’) en de gedachte dat het leven altijd zinvol is. De opsomming van verwerkingsvragen en stressreacties zal bij getraumatiseerde lezers tot veel herkenning leiden; vragen als ‘wat is er eigenlijk gebeurd’, ‘hoe heeft mij dat kunnen gebeuren’, ‘waarom heb ik zo gereageerd’ en ‘waarom heeft niemand mij geholpen’, horen bij het natuurlijke verwerkingsproces van trauma. Het hoofdstuk over het bevorderen van verwerking biedt concrete tips hoe dit te doen: praten met anderen, schrijven, tekenen, schilderen. Tevens worden belemmerende reacties benoemd die het proces verstoren, zoals de neiging om er niet over de praten, de emoties weg te stoppen of te vluchten naar verdovende en verslavende middelen. De signalen van verwerkingsstoornissen en het beschrijven van de mogelijke behandeling heeft als doel om de getraumatiseerde lezer uit te nodigen om hulp te zoeken. Ik mis hier de aandacht voor stoornissen die mogelijk het gevolg zijn van een trauma, zoals een depressie, somatisatie, conversie-, paniek- of angststoornissen. In de beschrijving van de behandeling van verstoorde verwerking mis ik de cognitieve gedragstherapie, die volgens mij toch thuishoort in het rijtje van bewezen effectieve kortdurende therapieën. Kortom: ‘Ik ben er kapot van’ is een praktisch boekje om snel inzicht te krijgen in de belangrijkste aspecten van psychotrauma en de verwerking ervan. Leona Aarsen – hoopverlener en zingever Principles of Trauma Therapy A Guide to Symptoms, Evaluation, and Treatment John Briere & Catherine Scott Sage, 2006 ISBN 978 07 619 2920 8 (Engelstalig boek) ‘Principles of Trauma Therapy’ provides a creative synthesis of cognitive-behavioral, relational/psychodynamic, and psychopharmacologic approaches to the ‘real world’ treatment of acute and chronic posttraumatic states. Grounded in empirically-supported trauma treatment techniques, and adapted to the complexities of actual clinical practice, it is a hands-on resource for both front-line clinicians in public mental health and those in private practice. Trauma-related disturbance can be complex, requiring careful assessment and multimodal, symptom-focused treatment. This book describes assessment approaches and specific interventions not  only for the cognitive and emotional processing of trauma memories, but also for the treatment of problems related to affect dysregulation, identity/self-disturbance, cognitive distortions, negative relational schema, and avoidance responses such as substance abuse, dissociation, and tension-reduction behavior. Handboek EMDR Een geprotocolleerde behandelmethode voor de gevolgen van psychotrauma Ad de Jongh & Erik ten Broeke Pearson, 2011 ISBN 978 90 265 2242 0 Mensen die worden geconfronteerd met afschuwelijke gebeurtenissen kunnen daar blijvende klachten aan overhouden. Wanneer de klachten ernstig en blijvend zijn, kan er sprake zijn van een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR), is een geprotocolleerde behandeling voor de gevolgen van psychotrauma, waaronder PTSS. Bij de behandeling wordt gebruikgemaakt van afleidende stimuli, zoals het uitlokken van oogbewegingen of het moeten luisteren naar speciale repeterende toontjes, terwijl de cliënt de aandacht richt op hetgeen zich tijdens het verwerkingsproces aan het bewustzijn opdringt. Het ‘Handboek EMDR’ is een leerboek voor de clinicus die zich wil bekwamen in de toepassing van EMDR en gaat uitvoerig in op de indicatiestelling voor EMDR en vooral op alle stappen van het EMDR-basisprotocol, aangevuld en geïllustreerd met veel praktijkvoorbeelden. Trauma Counseling Theories and Interventions Lisa Lopez Levers Springer, 2012 ISBN 978 08 261 0683 4 (Engelstalig boek) ‘Trauma Counseling’ is a comprehensive, multidisciplinary guide to the theory and treatment of survivors of a broad spectrum of traumatic events. The book discusses evidence-based trauma assessment and intervention techniques and integrates the latest findings from neuropsychology and psychopharmacology. It focuses on issues of loss and grief, survivorship and disability, genocide, natural disasters, the impact of war on civilians and veterans, and the distinct effects of trauma in early childhood, childhood, and adolescence. Also addressed are ethical perspectives and methods of self-care for counselors who work with this population. The text will be of value to graduate counseling students and professional counselors as well as social workers, psychologists, psychiatric nurses, and other human service providers, who will be able to attend to trauma survivors with a depth of knowledge and confidence. The contents of ‘Trauma Counseling’ not only fulfill but exceed the requirements of The Council of Accreditation and Counseling and Related Educational Program (CACREP) standards. Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten Met de methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie Judith A. Cohen, Anthony P. Mannarino & Esther Deblinger Bohn Stafleu van Loghum, 2008 ISBN 978 90 313 5068 1 Hoewel kinderen die een traumatische gebeurtenis meemaken soms de nodige veerkracht hebben, krijgen veel andere kinderen symptomen die een diepgaande en langdurige invloed hebben op hun dagelijks functioneren, hun gezondheid en hun veiligheid. Deze publicatie presenteert voor deze kwetsbare groep jongeren en hun gezinnen een systematische behandelaanpak die geworteld is in de cognitieve gedragstherapie. Er wordt een concrete leidraad geboden om op verschillende soorten traumatische gebeurtenissen te reageren, waarbij een apart deel is gewijd aan rouwgerichte modules voor mensen die een traumatisch verlies hebben geleden. Deze methode is door vooraanstaande clinici-onderzoekers ontwikkeld en wordt in de Verenigde Staten erkend als een voorbeeldig evidencebased behandelprogramma. Gehechtheid en trauma Diagnostiek en behandeling voor de professional Rien van IJzerdoorn & Marian Bakermans-Kranenburg Hogrefe, 2011 ISBN 978 90 797 2925 8 Veilige gehechtheid is van cruciaal belang voor een evenwichtige ontwikkeling van kinderen. Helaas blijkt uit studies dat ongeveer een vijfde van de kinderen gedesorganiseerd gehecht is. In ‘Gehechtheid en trauma’ beschrijven de auteurs diagnostiek en behandeling van verstoringen in gehechtheidsrelaties – veroorzaakt door traumatiserende situaties als verwaarlozing en mishandeling. ‘Gehechtheid en trauma’ is een uitgave in de serie ‘Diagnostiek en behandeling voor de professional’, die (klinisch) psychologen, psychiaters en therapeuten voorziet van praktische, evidence-based  informatie over de diagnose en behandeling van uiteenlopende stoornissen. Elk deel volgt dezelfde logische, gebruiksvriendelijke en overzichtelijke structuur. Tabellen, kaders met klinische casussen  en koppen in de kantlijn maken de informatie snel vindbaar, terwijl checklists, handige bijlagen, en samenvattingen de informatie direct bruikbaar maken. Trauma and Recovery The Aftermath of Violence – from Domestic Abuse to Political Terror Judith Herman Basic Books, 1997 (14th ed.) ISBN 978 04 650 8730 3 (Engelstalig boek) ‘Trauma and Recovery’ brings a new level of understanding to a set of problems usually considered individually. Herman draws on her own cutting-edge research in domestic violence as well as on the vast literature of combat veterans and victims of political terror, to show the parallels between private terrors such as rape and public traumas such as terrorism. The book puts individual experience in a broader political frame, arguing that psychological trauma can be understood only in a social context. Meticulously documented and frequently using the victims own words as well as those from classic literary works and prison diaries, ‘Trauma and Recovery’ is a powerful work that will continue to profoundly impact our thinking.

Auteur: Christine Beenhakker

‘Binnenmensen’: een innerlijke familie Voor mensen die chronisch getraumatiseerd zijn, is het levens dikwijls een worsteling. Ernstige trauma’s in de vroege jeugd, waarbij het vaak gaat om herhaald seksueel misbruik, mishandeling en/of ernstige verwaarlozing leiden er vaak toe dat zich naast elkaar diverse dissociatieve delen van de persoonlijkheid ontwikkelen. Het gevolg is bij de meest ernstige en vroege traumatisering een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). Prof. Dr. Onno van der Hart is expert op het gebied van deze complexe materie. Hij legt ons uit hoe deze stoornis tot stand komt en wat de mogelijkheden voor behandeling zijn

Auteur: Paul de Blot

In de krant van twaalf april las ik het artikel van een asielzoeker uit Burundi, die met zijn zoon en (geadopteerde) dochter het land moest verlaten en toen de hand aan zichzelf sloeg. Een dramatisch voorbeeld dat ons wijst op het contrast tussen het hart van een asielzoekende ouder en het verstand van de politiek. Het ligt voor de hand dat we in Nederland een beperkte mogelijkheid hebben om vluchtelingen op te vangen. Aan de andere kant bestaat het asielbeleid vaak uit vastgeroeste, bureaucratische procedures. Een beslissing die jarenlang op zich laat wachten, houdt te weinig rekening met het lot en de ontwikkeling van kinderen. In het asielbeleid houdt men doorgaans weinig rekening met de diepgaande invloed van een oorlogstrauma, zoals we zien in het drama van de man uit Burundi die zichzelf van het leven berooft. Pas vijf jaar na zijn asielverzoek krijgt hij te horen dat hij terug moet naar Burundi. De moeder van zijn dochter is in de bloedige strijd tussen de Hutu’s en Tutsi’s gedood; een traumatisch gebeurtenis die diep in zijn hart gegrift blijft. Na vijf jaar rust moet hij nu met zijn kinderen terug naar het land waar hij en zijn kinderen hun trauma hebben opgelopen. Hij ziet in zijn wanhoop geen andere mogelijkheid dan zelfdoding in de hoop dat zijn kinderen mogen blijven. De tragedie die zich innerlijk in de man afspeelt, kan niemand begrijpen. Een oorlogstrauma kan iemand heel diep raken. Ik maak nu nog mee dat de derde generatie van mensen met een diep oorlogstrauma uit de periode van de Tweede Wereldoorlog of de ‘Politionele Acties’ er nog onder lijdt. Dat zien we ook bij veteranen die aan vredesacties hebben deelgenomen en daar vaak diepe traumatische ervaringen hebben opgedaan. Ik weet uit eigen ervaring, na vijf jaar concentratiekamp en vijftien jaar werken in concentratiekampen, hoe diep een oorlogservaring je kan ontredderen. Het asielbeleid zou ook met deze trauma’s rekening moeten houden, met name als er kinderen bij betrokken zijn. Het blijkt dat met een goede opvang veel kan worden bereikt. Ik ken situaties waar asielzoekers door de medebewoners met liefde worden opgevangen, Nederlands leren en zich thuis kunnen voelen. Het is een maatschappelijke taak waar ieder op een eigen manier aan kan werken, door meer aandacht te schenken aan vreemdelingen. Het zijn ook mensen als ieder ander, vaak zwaar gewond door een oorlogstrauma. Ze hongeren naar begrip, maar kunnen dit door hun gebrekkige kennis van het Nederlands niet goed uiten. Gelukkig loopt de integratie op veel plaatsen redelijk goed, maar het blijft belangrijk om hier voortdurend aandacht aan te besteden. Nederland is van oorsprong een christelijk land en in elk geval een land dat de mensenrechten ondersteunt. Dat vraagt van ons, dat we ook in onze maatschappelijke verantwoordelijkheid voor vreemdelingen een menselijk gelaat tonen. Deze column verscheen op 19 april 2012 op De Blot’s weblog over business spiritualiteit: www.pauldeblot.nl

Auteur: Arnold Vermeulen

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, ofwel EMDR, is een relatief nieuwe therapie, die wordt toegepast bij mensen die last hebben van een ernstige traumatische ervaring. EMDR lijkt snel en effectief. Het Trimbos Instituut beveelt de methode zelfs aan als de meest geschikte therapeutische begeleidingsvorm bij traumaverwerking. Het ultieme wondermiddel? EMDR is populair, maar vakdeskundigen hebben wel hun kanttekeningen.

Auteur: Frans van der Gouw

Pijn heeft vele gedaanten. Pijn heeft te maken met gevoel, met beleving, met bewustwording van lichaam en/of geest. Fysieke pijn en mentale pijn, zichtbaar of onzichtbaar, acceptabel of onuitstaanbaar. Zo zijn er pijnvormen die ‘erbij horen’, herkenbare pijnen die deel uitmaken van het leven. Pijnen zoals hoofdpijn, spierpijn, menstruatiepijn, maar ook de pijn die ervaren wordt bij de geboorte waarbij zowel het kind als de moeder pijn ervaren als de geboorte via de ‘natuurlijk weg’ plaatsvindt. Tintelende vingers na een fietstocht in de strenge kou: voor iedereen een herkenbaar gevoel, omdat het op een of andere manier bij het leven hoort. Het is pijn die we kunnen plaatsen en waarover wij ons geen zorgen maken. Men accepteert het ongemak en de bijbehorende stress is geen aanleiding voor een hulpvraag naar pijnbegeleiding.

Auteur: Gerard Wijers

In dit artikel onderscheid ik twee definities van het begrip tijd: als een lineair, mechanisch proces en als een cyclisch, organisch proces. In de omgang met ziekte hanteren wij vaak impliciet het lineaire, mechanische tijdsbegrip. Herstel van ziekte is echter meer gebaat bij gebruik van het cyclische, organische tijdsbegrip. Aan de hand van twee ziektegeschiedenissen reflecteer ik over de invloed van het tijdsbegrip, probeer ik het cyclische, organische tijdsbegrip te verhelderen en de stelling te verdedigen dat een explicieter gebruik daarvan vruchtbaar is in de omgang met ziekte.

Counseling Individuals With Life - Threatening Illness Kenneth J. Doka Springer, 2009 ISBN 978 08 261 1541 6 (Engelstalig boek) Life-threatening illness is not only a medical crisis; it is a psychological, social, and spiritual crisis as well. Also, serious illness affects not only the patient, but also the patient’s family. Therefore, the two major premises of this book are that care in life-threatening illness must be holistic, and it must be family centered. Doka presents an insightful, comprehensive guide for counsellors, social workers, and health care professionals, as they assist clients experiencing a serious illness. The book builds on a model developed by the author, based upon earlier work by Avery Weisman and E. M. Patterson. Leven met een psychisch zieke ouder Sandra van Gameren Bohn Stafleu van Loghum, 2006 ISBN 978 90 313 4831 2 Nederland telt meer dan 850.000 ouders met een psychische stoornis. Zo’n ziekte heeft uiteraard invloed op de jeugd van hun kinderen. Een groot deel van deze kinderen groeit desondanks op tot evenwichtige volwassenen, terwijl een ander deel vroeg of laat in het leven te maken krijgt met de uiteenlopende gevolgen van hun jeugdervaringen. In dit boek komen de factoren die hierbij een rol spelen ruimschoots aan bod. ‘Leven met een psychisch zieke ouder’ gaat over veerkracht, overleven, gemis, levenslange loyaliteit, optimisme en littekens. Voor betrokkenen en professionals is het boek een bron van praktische informatie en kennis over deze zo lang genegeerde doelgroep. Helpen bij ziekte en pijn Een gids voor de patiënt, het gezin en de zorgverlener Manu Keirse Lannoo, 2008 (4e dr.) ISBN 978 90 209 8300 5 Ziek zijn kan een patiënt en zijn of haar omgeving zwaar vallen. Als zieke word je afgesneden van je vertrouwde gewoontes en moet je leren om te gaan met het verdict van een zware diagnose en behandeling. Ook je ondersteunende omgeving kan onder zware druk komen te staan. Helpen bij ziekte en pijn biedt daarom een houvast zowel voor de zieke zelf als voor allen die zieken willen ondersteunen: familieleden, vrienden, artsen, zorgverleners en ziekenbezoekers. In dit boek reikt Manu Keirse vele uit het leven gegrepen ervaringen aan. Dit maakt van ‘Helpen bij ziekte en pijn’ (eerder verschenen onder de titel ‘Omgaan met ziekte’) een onmisbaar boek voor al wie zelf of in zijn nabije omgeving met een ernstige ziekte in aanraking komt. Pijn en cultuur Henk Driessen Wereldbibliotheek, 2012 (2e dr.) ISBN 978 90 284 2241 4 Een fascinerende cultuurgeschiedenis van pijn en pijnbeleving bij allerlei volken, culturen en groepen. Initiatierites van mannen, vrouwenbesnijdenis, de zelfkastijding van gelovigen, piercings en tattoos, het lijden van sporters: aan de hand van talloze voorbeelden schrijft Henk Driessen over de vele gedaanten van de pijn die mensen zichzelf en anderen aandoen. Maar hij verdiept zich ook in de pijn die hoort bij ziekten, gebreken en ouderdom. Hij laat zien hoe de pijnbeleving van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur verschilt en in hoeverre artsen iets aan pijnklachten kunnen doen. Health Counseling Application and Theory Joseph Donnelly Brooks Cole, 2003 ISBN 978 05 346 0264 2 (Engelstalig boek) ‘Health Counseling’ uniquely infuses the topics of health education and counseling into one text. It explores the content and pragmatic application of health counseling with the assistance of  a variety of health education and counseling contributors, thus providing a mixture of useful and relevant perspectives related to the discipline. Contributing authors include an exercise physiologist, registered dietician, nutritionist, alcohol tobacco and other drug (ATOD) specialist, counselors, as well as a psychotherapist. The text also presents students with examples and case studies to help them better understand the material and to teach them the skills they need to be effective health counselors and educators. Psychosociale zorg bij chronische ziekten Klinische praktijk en effectiviteit Jan Jaspers & Henriët van Middendorp Bohn Stafleu van Loghum, 2010 ISBN 978 90 313 8230 9 Psychosociale zorg voor mensen met een chronische ziekte heeft zich de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Tal van psychologische interventies zijn op hun effectiviteit getoetst. In dit boek wordt een breed scala aan chronische somatische ziekten behandeld: MS, hart- en vaatziekten, darmziekten, respiratoire aandoeningen, reumatische aandoeningen, eczeem, diabetes mellitus, epilepsie en kanker. Per hoofdstuk wordt beschreven waaruit de psychosociale problematiek bestaat, welke interventies hiervoor zijn ontwikkeld en wat het effectonderzoek hiernaar heeft opgeleverd. Ook besteden de auteurs ruim aandacht aan ziektegenerieke onderwerpen,zoals psycho-educatie, zelfmanagement, leefstijlveranderingen, comorbiditeit en individuele verschillen. Hiermee geeft dit boek een actueel overzicht van een zich snel ontwikkelend praktijk- en onderzoeksveld, dat een belangrijke bijdrage levert aan de kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte.

Auteur: David Bentz van den Berg

Als huisarts kom ik op mijn spreekuur mensen tegen met de meest uiteenlopende klachten. Vaak is de oorzaak van de klacht evident en de therapie dus ook. Maar bijna net zo vaak is er geen duidelijke oorzaak, dan hebben wij als huisartsen geen pasklaar antwoord op de vraag van de patiënt: “Dokter, wat mankeer ik nu precies?” De laatste jaren ben ik mij toenemend gaan interesseren voor deze groep patiënten met ‘onbegrepen klachten’.

Auteur: Anke de Jong

(Chronisch) ziek zijn, heeft niet alleen gevolgen voor de patiënt zelf. De patiënt maakt deel uit van een systeem dat bestaat uit familie, vrienden, collega’s, buren, enzovoort. Wanneer iemand ziek wordt, zal de patiënt en de groep die het dichtst om de patiënt heen staat daarvan directe gevolgen ondervinden. Welke invloed heeft een (chronische) ziekte op de patiënt en het systeem, en wat betekent de veranderende rol van de patiënt in dit verband?