Vrije Ruimte
Filosoferen in organisaties
Jos Kessels, Erik Boers & Pieter Mostert. Boom, 5e druk 2009. ISBN 978 90 535 2827 3
Hoe kunnen de klassieke idealen van welsprekendheid, weldenkendheid en wellevendheid weer ingang vinden in hedendaagse organisaties? De auteurs steken deze drie kunsten, tegenwoordig in managementliteratuur aangeduid als ‘excellence’, in een modern jasje. Ook ethiek komt daarbij aan bod.
Voor dit boek heeft de lezer tijd nodig. Het is geen boek dat je even tussendoor leest, je moet er ruimte voor maken. Dat ligt niet aan de stijl van schrijven, want die is glashelder. De auteurs zijn Jos Kessels, Erik Boers en Pieter Mostert. Alle drie filosoof met jarenlange ervaring in het adviseren en opleiden in organisaties. Zij doen dat vooral met gesprekken die gericht zijn op verheldering van essenties, opschorten van oordelen, verwoorden en toetsen van persoonlijke visies. Als voorwaarde voor deze manier van bezinnen zien zij het creëren van ‘vrije ruimte’, het vermogen zich los te maken uit de gebruikelijke strategische oriëntatie en voorbij directe belangen en resultaten te denken.
Hoe zit dit boek in elkaar?
‘Vrije ruimte’ bestaat uit twee stukken: 176 pagina’s theorie inclusief een groot aantal casussen en 66 pagina’s werkmateriaal en praktijkwijzers. Hoofdstuk 1 ‘Scholing en vrije ruimte’ introduceert de belangrijkste begrippen als vrije ruimte, de functie daarvan voor leerprocessen in organisaties, de relatie tussen vrije ruimte en publieke ruimte, het verschil tussen instrumentele en substantiële rationaliteit en de samenhang daarvan met de klassieke deugdenleer en met moderne dialoogopvattingen. In hoofdstuk 2 gaat het over dialectiek, de kunst van het voeren van dialogen of onderzoeksgesprekken. Met een zeer realistische casus, waarin alle hedendaagse misverstanden zijn te herkennen. Hoofdstuk 3 is gewijd aan de retorica, de kunst van het overtuigen en het vrijmoedig spreken. Ook komen de verhouding van retorica tot dialectica en de rol van debatten in organisaties aan de orde. Hoofdstuk 4 houdt zich bezig met de oorspronkelijke betekenis van grammatica, de kunst van het vastleggen van ideeën. De auteurs geven daartoe een aantal oefeningen en methodieken die meestal niet gedoceerd worden in cursussen ‘zakelijk schrijven’ en die een specifiek verband hebben met het filosoferen in organisaties. In hoofdstuk 5 komt de ethica aan bod: de kunst goed te leven en het meesterschap dat dit vergt. Aan de hand van een concrete casus laten zij zien wat de vrijheid inhoudt waar de vrije kunsten op gericht zijn. Ze trekken lijnen naar de klassieke filosofische scholen en de programma’s die zij hadden op het gebied van meesterschap, het huidige begrip van ‘excellence’.
Hoofdstuk 6 richt zich op de publieke kant van meesterschap, leiderschap en de klassiek-filosofische opvattingen over scholing daarin.
Wat heb ik daar als loopbaanprofessional mee te maken?
Steeds vaker merkt de loopbaanprofessional dat hij niet alleen te maken heeft met zijn cliënt of zijn directe opdrachtgever, maar ook met de organisatie die daar achter staat. Een organisatie die soms op zijn laatste benen loopt, bezuinigingen moet doorvoeren die haaks op de missie staan of die zich afvraagt waar ze nu eigenlijk mee bezig zijn. In ‘Vrije Ruimte’ loopt de professional voordurend op tegen herkenningspunten, zowel in zijn eigen manier van denken als bij cliënten en opdrachtgevers. Een paar ondertitels bij hoofdstukken: afzien van oplossing, een concreet voorbeeld kiezen, verblijven in het ongewisse, benoemen van essenties, prikkelen, een debat over klantgerichtheid, overtuigingsmiddelen, over het belang van vergaderen, tafelschikking en tijdverdeling, werkelijkheid en fictie, reflectief dagboek, de middenpositie, vrijheid, de kennis van de meester, ethiek, verbinding, leiderschap en meesterschap. Genoeg herkenning om tijd vrij te maken en stil te staan?
Werkmateriaal en praktijkwijzers
Een selectie aanwijzingen, stappenplannen, werkvormen of schema’s, ontwikkeld door de auteurs. Een handvat om zelf aan de slag te gaan, vrijelijk te gebruiken mits met bronvermelding. Bijvoorbeeld: richtlijnen voor het tot stand brengen van een dialoog, gespreksregels socratisch gesprek, toveren, bepalen van een goede uitgangsvraag, werken met beelden, kernachtig spreken, argumentatief verslag, het juiste register, vriendschap. De meest intrigerende methodiek die ik tegenkwam is: kapittelen. En dat betekent iets anders dan de lezer van deze samenvatting nu denkt. Perfect te gebruiken in teamtrainingen, groepsgesprekken en andere ingewikkelde situaties. Wie dieper wil gaan, niet alleen in organisaties maar ook met individuele cliënten, maakt vrije ruimte om zijn eigen denkwijzen te toetsen aan die van de auteurs.
Els Ackerman werkt in Rotterdam in haar bureau Praktijk voor Loopbaanadvies en Coaching. Voor www.intermediair.nl maakt zij de wekelijkse rubriek Loopbaanadvies. Els is lid van de redactie van LoopbaanVisie. info@elsackerman.nl
