De beperkte maakbaarheid van de wereld is zo langzamerhand een cliché. Er zijn vele redenen voor deze beperkingen, maar de belangrijkste liggen waarschijnlijk in jezelf. De geringe capaciteit van je bewustzijn, zintuigen en bewegingsapparaat, waardoor je maar een ding tegelijk kunt. Zoals onze moeder en grootmoeder placht te zeggen als ze iets niet meteen ging doen: “Ik heb maar een paar handen.” Om je met dat ene ding bezig te houden, kun je geen welbewuste aandacht aan de rest besteden. Welnu, dat doe je door jezelf eindeloos te herhalen en er vaste meningen en relaties op na te houden. Door je elke dag weer, in dezelfde volgorde, in door en door vertrouwde situaties te begeven en vrijwel alles zich telkens op dezelfde wijze te laten voltrekken. Verder let je absoluut niet op alles buiten de situatie en doe je alsof alles daar hetzelfde blijft. Zo kun je voor de afhandeling van die situaties telkens volstaan met een min of meer vaste aanpak, die je vervolgens uitbesteedt aan je automatische piloot. Vaardigheid heet dat. Zo blijft je welbewuste aandacht vrij voor dat ene waar je je wel mee bezig wilt houden. Daardoor kun je een volwaardig maatschappelijk leven leiden, met voldoende aandacht voor wat er telkens aan de hand is. Gezien de beperkte capaciteit van je lichaam en bewustzijn is dit eigenlijk een hele prestatie. Overigens kun je je welbewuste aandacht en je lichaam per uur verhuren aan de meest biedende. Dan heet het werk. Of prostitutie.
Dingen telkens op dezelfde wijze doen, doe je niet alleen. Iedereen om je heen doet dat ook. Op een vergelijkbare wijze ook. Dat heet cultuur. Cultuur als zo doen wij dat. Cultuur als de gedeelde achtergrond die het mogelijk maakt samen welbewust bezig te zijn met datgene waarmee we ons bezighouden, de figuur van onze aandacht. Zo delen we een werkelijkheid, die ons beheersbaar, begrijpelijk en zinvol voorkomt. Deze werkelijkheid onbeperkt vertimmeren berooft ons van onze vaste achtergronden. En daarmee van onze vaardigheden. En van onze beheersing, begrip en betekenissen. Het maakt ons machteloos. Daarom is absolute maakbaarheid geen vruchtbare optie.
Kunnen we dan helemaal niet veranderen? Natuurlijk wel. En wel door met onze welbewuste aandacht onze vaste zienswijzen op te schorten en tot beter passende zienswijzen te komen. Dat gaat niet vanzelf. Dat moet je leren. En dat heet wijsheid.
Dr. Marc Schabracq (www.humanfactor.nl), specialist in de menselijke kant van organisatieveranderingen, publiceerde circa 30 boeken en voltooide, samen met Roos Schabracq MD, onlangs een boek over leidinggeven aan oudere medewerkers. Momenteel zijn zij bezig aan een boek over wijsheid. Roos specialiseert zich in coaching en de menselijke factor in de ICT.
