Politieke crisis, geweldsdreiging en de rol van de counsellor
Het schip van staat verkeert in zwaar weer. De kloof groeit tussen burgers, die steeds meer vragen, en een overheid die daarop vaak het juiste antwoord schuldig moet blijven. Onze staatsinrichting, daterend uit de begintijd van de industriële revolutie, sluit niet meer aan bij de complexiteit en dynamiek van het ICT-tijdperk en bij het voortrazende globaliseringsproces. De overheid verliest niet alleen aanzien, macht en legitimiteit, maar krijgt bovendien problemen met de handhaving van het geweldsmonopolie. De gevolgen blijven niet uit: toenemend geweld in de openbare ruimte tegen politieagenten, personeel van ziekenauto’s, treinconducteurs en buschauffeurs. We zijn al gewend aan het korte lontje van mensen, die bij de geringste ergernis beginnen te schelden en te slaan en daarbij de indruk wekken volkomen in hun recht te staan. Met de kennelijke teloorgang van het geweldsmonopolie neemt de beschermende functie van de overheid af en dus gaan burgers zich onveiliger voelen, vooral in de publieke sfeer. Gevoelens van onveiligheid leiden tot angst bij de bevolking en bedreigen de geestelijke volksgezondheid, omdat mensen vaak niet realistisch met hun angst omgaan. Vertekende beelden van de werkelijkheid dienen om het hoogst onaangename gevoel, dat angst nu eenmaal is, zo snel mogelijk weg te werken. Zo is het veel makkelijker om af te geven op de falende overheid en te eisen, dat oude rechten en zekerheden worden hersteld, dan om in te zien dat een verouderd overheidsapparaat gewoon niet beter kan en dat de terugkeer naar het oude en vertrouwde volstrekt onmogelijk is.
De schade die angst zo aan de geestelijke volksgezondheid toebrengt, kan leiden tot een verdere verslechtering van de relatie burgers-overheid. De overheid laat zich immers maar al te gemakkelijk verleiden om onder de onrealistische druk van boze burgers meer te beloven dan ze waar kan maken en zet daarmee de deur open voor nog meer frustraties, onveiligheid en angst. Zo komen we in een vicieuze politieke cirkel terecht, waar iedereen alleen maar slechter van wordt. Deze aanslag op de geestelijke volksgezondheid gaat gepaard met klachten, waarmee mensen zich tot counsellors wenden. In onze beroepsgroep kunnen wij een bijdrage leveren aan de geestelijke volksgezondheid door onze cliënten, in voorkomende gevallen, te leren om stil te staan bij hun angst, die te verdragen en te interpreteren als een tekort aan begrips- en handelingsvermogen in een bedreigende situatie.
Angst als prikkel tot onderzoek van het gevaar en tot ontwikkeling van het geestelijk vermogen, dat nodig is voor realistisch risicomanagement, in plaats van angst als signaal voor de activering van oude, veelal uit de kindertijd stammende, vertekenende afweermechanismen. Wij kunnen nog een stap verdergaan door de politieke context te thematiseren waarin de gevoelens van onveiligheid en angst opkomen en door cliënten te stimuleren tot de transformatie van hun angsten en zorgen in een passende vorm van actief burgerschap. Daarmee doen onze cliënten niet alleen afstand van een uitzichtloze slachtofferrol, maar kunnen ze ook een directe bijdrage leveren aan de verbetering van het politieke klimaat. In een dergelijk klimaat kan vruchtbaar worden samengewerkt aan de noodzakelijke vernieuwing van onze staatsinrichting.
Drs. Gerard Wijers is arbeids- en organisatiepsycholoog/loopbaancounsellor en tevens redactielid van Counselling Magazine. Gerard Wijers is directeur van het Instituut voor Beroepskeuze en Loopbaanpsychologie (IBLP) in Hilversum.
