Het symposium werd vrijdag 29 november gehouden aan de Technische Universiteit te Eindhoven. De bijeenkomst was door Frank Cornelissen georganiseerd voorafgaand aan de verdediging van zijn proefschrift en bracht onderzoekers vanuit Engeland, de Verenigde Staten en Nederland samen. Vanuit verschillende invalshoeken deelden zij hun visie op de betekenis van de zogenaamde ‘sociale dimensie’ voor het veld van onderwijs en onderzoek. Onder deze sociale dimensie worden de processen van leren, ontwikkelen en veranderen verstaan die vrijwel altijd samen met anderen plaatsvinden. Immers, wat je leert wordt mede bepaald door wie je kent, wat deze personen weten en wat ze met je (willen) delen. Het symposium liet duidelijk zien dat in de afgelopen jaren de interesse in de invloed van deze sociale dimensie op leer- en ontwikkelprocessen is gegroeid binnen het veld van onderwijs en onderzoek. Hieronder volgt in ‘vogelvlucht’ mijn impressie van de sprekers op het symposium.
De eerste spreker Alan Daly doet onderzoek in de Verenigde Staten naar relaties en netwerken tussen (school)leiders en schooldistricten die slecht presteren. Tijdens zijn presentatie bracht hij naar voren dat deze schooldistricten onder grote druk staan om hun onderwijs te verbeteren. Hij liet op districtniveau zien hoe belangrijk de onderlinge sociale netwerken van school- en districtleiders voor onderwijsvernieuwing zijn. De implementatie van beleid is volgens hem dan ook ten diepste een sociaal proces. Al luisterend, vroeg ik mij sterk af in hoeverre wij in Nederland bij de invoering van beleid en onderwijsvernieuwingen (bijvoorbeeld Passend Onderwijs in 2012) met deze sociale dimensie rekening moeten houden. Colleen McLaughlin is sinds 1998 betrokken bij een innovatief samenwerkingsverband van de University of Cambridge met tien lokale partnerscholen. Zij gaf aan dat de universiteit in dit netwerk op diverse manieren kennis ontwikkelt voor, door en met onderzoekende leraren in scholen. Haar ervaring is dat in deze onderzoekssamenwerking sociaal-emotionele factoren gemakkelijk over het hoofd worden gezien, maar deze blijken nu juist vaak de grootste barrières te vormen binnen de samenwerking. Het creëren van een optimaal leerklimaat binnen scholen, vraagt échte aandacht voor relaties met leraren en kost dus veel tijd.
Gaby Jacobs sprak over de uitdaging van de onderzoeker in praktijkgericht onderzoek om het (sociale) proces van interactieve kennisontwikkeling tussen deelnemers te faciliteren. Ze liet zien hoe de sociale machtsrelaties ook binnen onderzoek een belangrijke rol kunnen spelen. Een mooi onderscheid vond ik het verschil tussen aan de ene kant de traditionele focus op ‘aboutness knowledge’, die macht geeft over iets en leidt tot een monologisch proces van kennisontwikkeling, en aan de andere kant de focus op ‘withness knowledge’, die macht geeft om iets te doen samen met anderen en leidt tot een dialogisch proces van kennisontwikkeling. Brad Olsen vertelde over een onderzoek onder leraren in de Verenigde Staten naar het ‘waarom’ van het blijven werken op de huidige school, wisselen van school of overwegen om te stoppen met lesgeven. Opvallend vond ik dat leraren die wisselden van school ook meer sociale relaties hadden met leraren buiten hun school. Hun professionele netwerk strekte zich dus uit buiten de muren van hun eigen school en maakte de overstap naar een andere school wellicht gemakkelijker.
Ten slotte liet Joseph Kessels als discussiant zien hoe de vier sprekers diverse aspecten van de sociale dimensie van onderwijs en onderzoek hadden verhelderd. Na dit symposium is mij duidelijk geworden dat de tijd is aangebroken om gezamenlijk alle volières binnen het onderwijs open te zetten om optimaal gebruik te gaan maken van de ‘vluchtroutes’ die sociale netwerken heten. Dit lijkt mij namelijk een uiterst geschikte manier om te kunnen ‘zweven’ in het werk dat je doet!
Marieke Cornelissen, M.A. is als ontwikkelaar, veranderaar, coach en mede-eigenaar werkzaam bij Inter-Actie, advies in leren en ontwikkelen. Na onder andere te hebben gewerkt als docent op een Hogeschool richt zij zich nu op het professionaliseringsaanbod voor leraren. www.inter-actie.com
