Gedragsverandering in gezinnen
Gedragsverandering in gezinnen. Cognitieve gedrags- en systeemtherapie.
Alfred Lange. Noordhoff, 2009 (8e dr). ISBN 978 90 689 0586 1
Problemen van cliënten spelen vaak op verschillende niveaus en hangen nauw samen met de sociale omgeving waarin ze functioneren. In de achtste volledig herziene druk (670 pagina’s) van ‘Gedragsverandering in gezinnen’ staat de combinatie van cognitieve gedragstherapie en systeemtherapie als behandelmodel centraal. Het leerboek is onderverdeeld in drie delen en wordt gebruikt op diverse opleidingen voor hulpverleners.
Deel één van het boek beschrijft het gezin als systeem, de verschillende gezinstherapieën, basisstrategieën en het behandelingsmodel. Hoofdstuk drie wordt het hart en het verstand van het boek genoemd. Hierin wordt uitgelegd hoe je cliënten methoden en technieken aanleert en hen ‘gereedschap’ laat gebruiken, zodat het probleemoplossend vermogen van de cliënt wordt vergroot en zij hun eigen problemen kunnen signaleren, verwoorden en ermee om leren gaan. In dit hoofdstuk verder een opsomming van destructieve manieren: de interactie met elkaar en hoe je die kunt omzetten in regels voor constructieve communicatie. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: uit kritiek op positieve wijze, stel geen vragen die beweringen zijn, misbruik het verleden niet en wees concreet. Maar ook motiveringstechnieken (zoals congruent versus judoachtig motiveren) komen uitgebreid aan bod.
Deel twee van het boek behandelt therapeutische technieken, zoals verschillende soorten interventies tijdens gesprekken, huiswerkopdrachten, complimenteren, uitdagen van niet-functionele gedachten en positief etiketteren om de cliënt te motiveren. ‘Veranderingen ontstaan in een veilig klimaat en het belang van feedback zonder trucs is daarbij erg belangrijk’, schrijft Lange. ‘Door bijvoorbeeld positief te etiketteren kan het zelfvertrouwen van de cliënt vergroten. Daarna is een cliënt beter in staat zich op te stellen voor confronterende feedback, respectvol en met begrip zonder de ander af te breken. Dit proces kan de ander stimuleren tot andere denkbeelden en nieuw gedrag.‘
In deel drie komen specifieke probleemgebieden, zoals ballast en trauma’s uit het verleden, opvoedingsproblemen, seksuele problemen en scheiding van partners aan bod. Maar ook waar je op moet letten als er sprake is van een psychische stoornis, fysiek geweld binnen het gezin en verslaving aan bijvoorbeeld harddrugs, alcohol of eten.
In dit lijvige boekwerk worden strategieën en technieken stap voor stap in detail behandeld en onderbouwd aan de hand van de meest recente onderzoeksliteratuur. Tal van gevalsbeschrijvingen en analyses zijn helder uitgewerkt. Ik vind dit boek een musthave in de boekenkast van de counsellor. Ik heb het boek op mijn opleiding aan het Europees Instituut gebruikt en ook tijdens counsellingtrajecten zoek ik er regelmatig iets in op. Een naslagwerk met bruikbare en duidelijk toepasbare handvatten, uitgewerkte voorbeelden en weinig vakjargon zodat het prettig leesbaar blijft. Ook kan het goed kriskras worden gelezen.
Dit boek is los verkrijgbaar of in een pakket samen met het boek ‘Gevalsbeschrijvingen’, waarin nauwkeurig vijf directieve relatie- of gezinstherapieën worden weergegeven. Op de bijgevoegde dvd ‘Gedragsverandering in gezinnen’ is tot in detail te zien hoe de behandeling van het echtpaar Riebeek (een van de echtparen uit ‘Gevalsbeschrijvingen’) verloopt.
Auteur professor dr. Alfred Lange is als bijzonder hoogleraar verbonden aan de vakgroep Klinische psychologie van de universiteit van Amsterdam. Lange is de oprichter van Interapy die succesvolle online behandelingen aanbiedt voor psychische klachten als burn-out, paniekaanvallen, depressie, rouw- en traumaverwerking.
Simone Pastoors – journalist, coach en counsellor, Mind2Move
Handboek Systeemtherapie
Handboek Systeemtherapie
Lawick, A.van, Reijmers, M.J. & Savenije, E.T.M. (red.). De Tijdstroom, 2008. ISBN 978 90 5898 141 7
Dit lijvige boek beschrijft in bijna 800 pagina’s tekst en 63 hoofdstukken het domein van de actuele systeemtherapie in een erg mooie en duurzame uitgave. Een zeventigtal Vlaamse en Nederlandse auteurs, allen deskundige hulpverleners die vanuit het systeemdenken werken, brengen een status quaestionis voor de systeemtherapie.
Er wordt een opdeling gemaakt in twaalf delen: geschiedenis, sociale context, onderzoek, begrippen en methoden, scholen, praktijkreflecties, parentherapie, familietherapie, reflecties op settings, groepstherapie, specifieke probleemsituaties en bijzondere toepassingsgebieden. De verschillende toepassingen worden steeds met concrete therapeutische situaties of relevante data uit onderzoek ondersteund. Dat maakt het boek tot een encyclopedisch referentiewerk over therapie vanuit een systeemvisie. Het is dus een werkelijk ‘handboek systeemtherapie’. De kracht van het systeemperspectief komt hier duidelijk naar voren. Het is een hulpverleningsperspectief dat niet-beoordelend en toekomstgericht is en toch ook met beide voeten in het heden en de praktijk staat. Er wordt gewerkt met de kracht van verhalen en is vrij van rechtlijnige causale verklaringen.
‘Wat de systemische therapieën momenteel bindt, is de sensitiviteit voor de diversiteit aan werkelijkheden en perspectieven’ stelt Reijmers (2008: p. 36) in de historische inleiding van dit boek. De diversiteit en breedte zijn tegelijk de sterke en zwakke punten van dit standaardwerk (en de systeemtherapie zelf?). Het zijn erg verschillende hoofdstukken, waardoor het gefragmenteerd en soms te specifiek overkomt. Niet elk hoofdstuk zal voor elke lezer relevant blijken. ‘Verschillende constructies van de werkelijkheid kunnen tegelijk gebruikt worden, vanuit het besef dat de werkelijkheid te complex is om hem te overzien’ stelt van Weel (2008: p. 633) nog. Ook de systeemtherapie blijkt een complexe onoverzienbare realiteit te zijn.
Wat ik mis, is een zekere vorm van dialoog, beschouwing, synthese of breder perspectief. Er is geen dialoog tussen auteurs of andere perspectieven. Ook de redacteurs wagen zich niet aan een vorm van beschouwende synthese. Er is geen poging ondernomen om bij deze stand van zaken een standpunt in te nemen, aan zelfreflectie te doen of te kijken naar de toekomst van de systeemtherapie. Dit lijkt me enigszins vreemd omdat de systeemtherapie juist uitblinkt in relativerend vermogen, postmoderniteit of ‘multiloog’. Je zou verwachten dat het boek zelf ook systemisch zou opgevat zijn. Maar misschien is het net teveel gevraagd om in een handboek als dit ook nog een keer aan zelfreflectie, zelfkritiek of zelfrelativering te doen in een brede en kritische dialoog met anderen. Deze stap verder had het een werkelijk gedurfd standaardwerk gemaakt. Het is op een bepaalde manier daarom een ‘insiderboek’ waarin er vooral gepreekt wordt voor eigen parochie. Voortbordurend op deze beeldspraak is het beeld van een Bijbel voor dit handboek een ironische stap verder. Ik vermoed dan ook dat dit boek vooral zal worden gelezen door therapeuten-in-(systeem)opleiding of overtuigde systeemhulpverleners.
Toch blijft dit handboek een aanrader voor iedereen die op een professionele en humane manier aan zorgverlening doet. Dit is een fundamentele tekst over hulpverlenen aan mensen. Het systeemdenken is een brede en open visie op de mens en het menselijke geluk en lijden. Zoals Habekotté (2008: p. 213) narratief besluit over zijn eigen bijdrage: ‘Dit hoofdstuk is slechts een momentopname in een continue dialoog over en in ons vakgebied’. Dit magistrale handboek is een momentopname in een continue dialoog in een vakgebied.
Joeri Van den Brande - counsellor, psycholoog en filosoof en werkt als studentenbegeleider aan de Vrije Universiteit Brussel
