Jacquelien Bulterman-Bos & Bram de Muynck (2014). Is alles van waarde meetbaar? - Toetsing en vorming in het onderwijs. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief. 143 pagina’s, ISBN 978-90- 5881-787-7. Te bestellen voor €6,95 via: http://www.buijten.nl/uitgeverij_motief/producten.php. Gratis te downloaden via: http://www.surf.nl/kennis-en-innovatie/kennisbank/soort-publicatie/boek.
Een publicatie verzorgd door de lectoraten Docent en Talent (CHE) en Christelijk Leraarschap (Driestar Hogeschool).
Twee paradigma’s
Het was heerlijk om een keer een boek over toetsing te lezen dat niet gaat over de toetstechnische kant van toetsen en beoordelen, maar wel over een visie op toetsen. Het boek zet de lezer aan het denken over de rol van toetsen binnen het onderwijs. De rode draden in het boek zijn het instrumentele paradigma en het vormingsparadigma (paradigma = zienswijze). Het instrumentele paradigma ‘gaat uit van vooraf gedefinieerde leerdoelstellingen en meet zo objectief mogelijk of de leerdoelstellingen zijn gehaald’ (p. 49). Het vormingsparadigma ‘legt andere accenten […] Onder vorming verstaan we de eigen identiteitsontwikkeling van studenten die plaatsvindt onder invloed van prikkeling van buitenaf die zij op hun eigen manier in zich opnemen’ (p. 24). Beide paradigma’s worden op een onderbouwde wijze en zo objectief mogelijk beschreven, zowel qua kenmerken als ten aanzien van vooren nadelen. De voorkeur van de auteurs voor het vormingsparadigma komt echter duidelijk naar voren. Het instrumentele paradigma plaatst morele vorming, oordeelsvorming en artistieke vorming op de tweede rang, evenals hogere orde vaardigheden, omdat ze leiden tot uitkomsten die niet te vatten zijn in termen van goed en fout. Het vormingsparadigma plaatst de genoemde leerprocessen op de eerste rang en benadrukt het belang van open leerprocessen.
Afwisselende paradigma’s
De paradigma’s hebben in de afgelopen decennia afwisselend de toon in het onderwijs gezet. In de jaren negentig ontstonden - als reactie op de gebrekkige aansluiting van het onderwijs op de praktijk - het Nieuwe leren en het competentiegericht onderwijs. In deze onderwijsvormen ligt de nadruk op vorming, maar vorming is moeilijk meetbaar. Er kwamen geluiden over niveauverlaging en gebrek aan echte kennis. In het rapport van de commissie Dijsselbloem, Tijd voor onderwijs, dat in 2008 uitkwam, stonden voorstellen voor verandering, terwijl daarnaast diplomadrama’s in het hbo maatregelen vereisten. Resultaten moesten objectief aantoonbaar en dus meetbaar worden, waarmee het instrumentele paradigma weer de overhand kreeg. En nu worden langzaamaan de geluiden sterker dat er teveel aandacht is voor instrumentele toetsing.
Stof tot nadenken
De brede wetenschappelijke onderbouwing die in het hele boek terugkomt, de vele voorbeelden uit de praktijk en opdrachten om zelf na te denken, zorgen er voor dat je steeds bij jezelf afweegt wat de rol en de vorm van toetsing moet zijn. Het boek zet je aan het denken. Wat jammer is dat de twee paradigma’s tegen elkaar worden afgezet, terwijl ze eigenlijk verbonden horen te zijn en, nog belangrijker, ook kunnen zijn. De twee paradigma’s wisselen elkaar dan niet meer af, maar ze versterken elkaar tot een nieuwe zienswijze op toetsen. Volgens mij zijn we op weg daar naar toe.
Tot slot nog het volgende. De auteurs maken onderscheid in het begrip toetsing en evaluatie. Bij toetsing gaat het om antwoorden die van te voren vast staan. Bij evaluatie gaat om de beoordeling van de waarde van het werk van studenten die niet noodzakelijk door toetsing plaatsvindt. ‘Het woord ‘oordeel’ in ‘beoordeling’ geeft aan dat er meer nodig is dan anonieme instrumenten en geobjectiveerde normen’ (p.12). Ze geven hiermee richting aan een toetspraktijk die het belang van zowel kennis, persoonlijke vorming als creatief denken erkent. Ik zei het al, het boek zet je aan het denken. En dat is goed. Het boek kan worden gedownload, maar schaf het aan. Het gebonden boek is de zeer lage prijs meer dan waard en verdient een plaats in de boekenkast van iedereen die toe is aan een nieuw toetsparadigma, noch alleen instrumenteel en noch alleen vormingsgericht.
Ing. H.F.A.M. Molkenboer is redacteur van EXAMENS.
E-mail: harry.molkenboer@teelen.nl
