Het leslokaal is gevuld met 26 eerstejaars. Voor de meesten is het de eerste kennismaking met het begrip ethiek. Ik kan zwaar insteken met dit vak, met de oude Grieken Plato en Aristoteles. Maar dat gaan ze niet trekken. Het is niet cool om stil te staan bij oude ‘wijzen’ en het staat te ver af van hun dynamische belevingswereld. Ik start met het schetsen van een alledaagse situatie. Later kan ik dan – toch via de geschiedenis – toewerken naar het systematisch toepassen van de stappen in de ethische analyse. Zo hoop ik bij te dragen aan hun ontwikkeling tot moreel sensitieve professionals die bewust zijn van de ethische consequenties van hun handelen.
“Stel”, zeg ik, “je koopt iets in een winkel voor €15, − en je betaalt met een biljet van €20, −. De caissière geeft je per ongeluk €35,- terug. Wat doe je?” De reacties variëren van: “Vette pech!” tot “Dat kun je niet maken!”. Er volgt eerst een welles-nietes discussie over wat ‘juist’ is. Ik vraag hen vervolgens na te denken over wat hun afwegingen zijn bij keuzes. Een betekenisvol stilzwijgen volgt; jonge studenten reflecteren nog moeilijk op hun handelen. Ik licht toe dat het hier nu net om draait bij ethisch handelen: kritische bezinning over wat juist is en niet.
Dan maak ik het spannender: de gevechten tussen Turken en Koerden. Ik hoor een paar studenten tegen elkaar fluisteren: “Ze mogen elkaar wat mij betreft doodmaken.” Een uitdaging voor mijn vaardigheden om de uitspraak als moreel vraagstuk op te pakken en niet als een regelrechte uiting van rassenhaat. Ik vraag waarom die overtuiging volgens hen ethisch gerechtvaardigd is. Een antwoord blijft uit. Duidelijk wordt dat hun overtuiging niet berust op morele afwegingen, maar op emotionele. Een goede aanleiding om het begrip ‘eigen verantwoordelijkheid’ te introduceren en te koppelen aan hun keuze voor een mensberoep waarin ethisch handelen van belang is.
Ten slotte mogen ze (ethische) waarden naar persoonlijk inzicht rangschikken. Het resultaat stelt me gerust; ‘respect voor elkaar’ scoort hoog. Stapsgewijs ontstaan bewustzijn en nuance. Ze staan stil bij wat ze zelf waardevol vinden en dat zich verhoudt tot (toekomstig) professioneel ethisch handelen. In de evaluatie geven ze aan dat ze het een moeilijk maar interessant vak vinden. “We moeten nu heel erg nadenken voordat we wat beweren.”
Ik realiseer me dat de lessen ethiek ook ethische lessen zijn. Vaardig worden in ethische analysetechnieken, terwijl hoofd en hart meespreken, levert inzichten in het zelf op. Dat is de spannende, kwetsbare non-comfort zone waar alle leren begint.
Drs. Ad van der Stadt heeft zowel een organisatiekundige als therapeutische achtergrond en is werkzaam als docent/trainer bij de AMA van Saxion Hogescholen. Hij verzorgt colleges ethiek en trainingen op het terrein van professionele gespreksvoering en heeft een praktijk voor coaching. Ad is medeauteur van ‘Arbeidsbemiddeling, hoe doe je dat?’, een methodiekboek voor bemiddelings- en loopbaanconsulenten.
