Nivelleren is geen feest
Een toetsbedrijf bestaat bij de gratie van het feit dat mensen verschillen. Variatie is ons vak. Wij toetsenmakers hebben van discrimineren ons beroep gemaakt. Als er geen spreiding was, zouden we niets bijzonders meer te meten hebben. Variatie veranderen wij in variantie. De beheerders van het Nederlandse onderwijssysteem moeten daarom bij een SWOT-analyse in ons vakje ‘bedreigingen’ staan. Zij zijn er immers op gericht de verschillen zoveel mogelijk te beperken. Minimaliseren van de spreiding dus. En dat is voor ons de dood in de pot.
Wie het eindrapport van de internationale vergelijkingsstudies TIMMS en PIRLS leest, moet concluderen dat de missie van de Nederlandse beleidsmakers volledig is geslaagd. In vergelijking met de meeste landen zijn de standaarddeviaties voor Nederland klein. “Dit betekent dat de Nederlandse prestaties een relatief kleine spreiding kennen, de toetsprestaties liggen dicht bij elkaar. De meeste leerlingen presteren op de middelste niveaus. Weinig leerlingen hebben het geavanceerde niveau gehaald en bijna alle leerlingen halen het in PIRLS en TIMSS te onderscheiden laagste niveau. Het laagste leesvaardigheidsniveau is zelfs door alle getoetste groep 6 leerlingen gehaald, hierin is Nederland uniek.”
Maar deze unieke positie van Nederland heeft ook een keerzijde. Naast nauwelijks zwak presterende leerlingen zijn er ook relatief weinig excellerende leerlingen. “Tussen de 3% en 7% van de getoetste leerlingen haalt het geavanceerde niveau voor de verschillende vakgebieden. Ter vergelijking, de Top-4 landen behalen een minimaal percentage leerlingen van 18% voor lezen, 34% voor rekenen en 14% voor natuuronderwijs in de geavanceerde groep.” Uit het rapport blijkt ook dat in Nederland het percentage excellente leerlingen in lezen, rekenen en natuuronderwijs de afgelopen jaren is gedaald. En al eerder meldde de Inspecteur-Generaal van het Onderwijs mij dat het aantal leerlingen met een hoog gemiddeld eindexamencijfer aan het dalen is.
Kortom, de zesjescultuur overheerst. En eerlijk is eerlijk. Wij toetsenmakers werken daaraan vrolijk mee. Kijk eens met een methodologische blik naar onze schalen. Onze instrumenten zijn het meest gevoelig in het midden. We willen het aantal onjuiste classificaties beperken. Zo min mogelijk false positives en false negatives. Dus is de meetgevoeligheid het grootst rond de beslisgrenzen en cesuren. En niet aan de onderkant of de bovenkant van de schaal. Het gaat vooral om vijven en zessen.
Natuurlijk is het belangrijk dat minder goed lerende leerlingen worden meegenomen en een fundamenteel niveau van basisvaardigheden bereiken. Want iedere leerling telt. Daarom maakten we bij Cito ook een eindtoets basisonderwijs met een variant die makkelijker is, een kwart overlappend met de basisvariant. En die dus gevoelig is onderin de schaal. Zo kan ieder kind laten zien wat het in het basisonderwijs heeft bereikt.
Maar wij vergeten voor het gemak de bovenkant van de schaal. En wij is niet alleen Cito. Als je ook nauwkeurig aan de top meet, stimuleer je excellentie. We hebben in ons kleine landje grote ambities. We willen in de top 5 van PISA staan. We willen tot de meest concurrerende economieën behoren. Willen we als Nederland meedoen aan de top, dan hebben we ook toppers nodig. Ondernemers, wetenschappers en bestuurders die het voortouw nemen. En Nederland toonaangevend laten zijn en blijven. Nivelleren werkt daarop contraproductief. Als het om inkomensbeleid gaat. Natuurlijk. Maar zeker ook als het om onderwijsbeleid gaat. Nivelleren is absoluut geen feest, beste mensen. Wie zijn aandacht richt op de mediaan, zal nooit de top bereiken. De cijfers laten het zien: met zo weinig excellerende leerlingen halen we in geen honderd jaar de PISA top-5. We kunnen dan de kampioen van het gemiddelde worden, maar daar win je geen medaille mee. Terwijl, als je beter scoort aan de top, je toch ook het gemiddelde verhoogt. Wie vooruit wil komen in de mondiale economie, moet zijn egalitaire dromen laten varen. Toetsenmakers van Nederland, let op uw zaak. Verdedig uw deviaties. Wees ook gevoelig voor de bovenkant. Laat geen topper achterblijven!
De heer drs. M. Roorda is CEO/Voorzitter Raad van Bestuur van Cito.
E-mail: Marten. Roorda@cito.com.
