Onderwijsvernieuwing en examens
In de loop der jaren heb ik met veel examensystemen in het secundair onderwijs in andere landen kunnen kennismaken of er in literatuur kennis van genomen. Zonder overdrijving of chauvinisme kwam ik telkens tot de conclusie dat ons Nederlandse systeem waar het gaat om enerzijds landelijke kwaliteitsbewaking en anderzijds autonomie van de scholen, nog zo gek niet is. Nergens ook worden zoveel kwaliteitsindicatoren en standaarden ontwikkeld als in dit onderwijsland.
Een veel gehoorde klacht is echter dat dit solide systeem met zijn centrale examens de onderwijsvernieuwing in de weg zou staan. Onderwijskundigen benadrukken al jaren dat onderwijs niet alleen gericht moet zijn op vakkennis maar ook op leren omgaan met anderen, op het leren een democratisch burger te worden. Onlangs woonde ik in Manchester een examenconferentie bij tijdens welke de resultaten werden gepresenteerd van een enquête over de belangrijkste onderwijsdoelstellingen, gehouden onder ouders, leraren en leerlingen. De hoogst scorende uitspraken over de belangrijkste onderwijsdoelstellingen waren: learning to be a responsible democratic citizen, learning to communicate and to cooperate with others.Het belang van de traditionele schoolvakken kwam op de tweede plaats. Vraag is alleen of geënquêteerden hun diepste verlangens op papier uitspreken. Zijn ouders aan het eind van het cursusjaar werkelijk meer benieuwd naar het democratisch gehalte van hun kinderen of zijn ze toch meer geïnteresseerd in hun voortgang in taal en rekenen? Decennialang wordt toetsen- en examenmakers verweten conserverend (ik vermijd met opzet het woord ‘conservatief’) te zijn en achter onderwijsvernieuwing aan te lopen. Maar welke lang tevoren aangekondigde onderwijsvernieuwing sinds de Mammoetwet is feitelijk en op brede schaal gerealiseerd?
Het heeft mijns inziens onze examenmakers gesierd niet onmiddellijk het voortouw te nemen bij elke achter een bureau bedachte onderwijsvernieuwing. En we hebben er in ons land de laatste twintig jaar nogal wat achter de rug. Vernieuwing die voortkomt uit politieke scoringsdrift leidt tot niets.
Examenmakers dienen rekening te houden met werkelijke vernieuwingen. En van een werkelijke vernieuwing is pas sprake als die onontkoombaar is. Zo zal de lang verwachte en vurig bepleite individualisering van het onderwijs – of we dat nou toejuichen of niet – onontkoombaar zijn. De oorzaken? Onderzoekers tonen aan dat klassikale lessen een laag rendement opleveren. Huidige en toekomstige leraren worden omgeschoold en opgeleid tot coach of begeleider. Een groot aantal technologische hulpmiddelen voor geïndividualiseerd onderwijs is voorhanden. De jaarlijkse onderwijstentoonstelling in Utrecht is er de etalage van, daar wordt het klassieke klaslokaal gepresenteerd als een folkloristisch verschijnsel uit een ver verleden.
De conclusie moge duidelijk zijn: flexibilisering en computertoetsing zijn de onontkoombare vernieuwingsimpulsen voor het product examens.
