Onlangs ontmoette ik een man die voor zijn pensionering staat. Hij bruist van energie en speelt met de gedachte om aan het begin van zijn nieuwe levensperiode een voettocht te maken naar Santiago de Compostella. Het trekt hem om alleen en te voet onderweg te zijn. Eén ding echter houdt hem tegen. Hij hoorde dat je door een pelgrimstocht verandert, dat je bewustzijn over jezelf en de wereld nadien anders is dan voorheen. Dat schrikt hem af: wat zal er anders worden, hoe zal ik veranderen? Een pelgrimstocht is als een retraite. Beide zijn een gelegenheid om gedurende enige tijd geconcentreerd bezig te zijn met de eigen levensweg. In deze bijdrage ga ik in op de vraag welke bijdrage een retraite kan leveren aan het ontwikkelen van bewustzijn.