Laatst sprak ik Lida. Zij nam ooit ontslag omdat het managementteam waarvan ze deel uitmaakte een wespennest was dat ongepast gedrag liet voortbestaan. Haar voormalig leidinggevende nodigde Lida na zijn pensionering uit voor een gesprek. Hij bood zijn excuses aan, omdat haar feedback destijds terecht was geweest. Hij had er alleen niets mee gedaan omdat hij het niet aandurfde.
Herkenbaar? Waarom is het als leidinggevende en medewerker zo lastig om feedback te accepteren, laat staan er iets mee te doen? Collega’s met wie je botst of die je tot wanhoop drijven spiegelen je schaduwkanten, lastige thema’s, zaken waarvoor je je schaamt of die je raken. Elk conflict – van pesterijen tot beschaamd vertrouwen – vraagt ons onze houding opnieuw te bepalen. Het ligt voor de hand om als ‘dader’ of ‘verantwoordelijke’ te reageren. Dat gebeurt met bekende afweermechanismen: ontkennen, argumenteren, negeren, liegen, boos worden. Ja, ook gij, Brutus! En vervolgens doorgaan alsof er niets gebeurd is. Het is op zulke momenten verleidelijk om jezelf als ‘slachtoffer’ te beschouwen. Lida deed dat aanvankelijk ook. Tot ze zich realiseerde dat ze weliswaar steun vond in haar omgeving, maar het probleem daarmee ook liet voortbestaan. Dus nam ze ontslag. Uit dit soort situaties bestaat slechts één uitweg: uit je slachtofferrol stappen en oplossingen zoeken die in jouw allerhoogste belang zijn. Is de organisatie corrupt, wordt je vertrouwen beschaamd, wil men je weg hebben omdat je te lastig bent? Dan is het tijd om afscheid te nemen van illusies over rechtvaardigheid, eerlijkheid en vechten met open vizier. Zulke waarden zijn namelijk ver te zoeken in conflicten. Geweld is vaak verborgen en subtiel aanwezig in organisaties, zoals recent beschreven in het dagboek van Arthur Gotlieb over de Nederlandse Zorg Autoriteit Nza (NRC, 12 april 2014, Niemand luisterde naar Arthur). Gotlieb zag zelfmoord als enige uitweg... Volgens de Jungiaanse psychologie is het conflict vaak te zien als een oproep van ons onbewuste om nieuw gedrag te ontwikkelen of iets ouds los te laten. Zowel ‘dader’ als ‘slachtoffer’ krijgen de kans om iets nieuws te ontdekken over zichzelf. Die verandering vraagt een groot offer. Juist daarom willen we zo lang mogelijk vasthouden aan ons gelijk of ons zelfbeeld van de onkreukbare en integere leider. Dat offer verschilt per persoon. De ‘dader’ dient bijvoorbeeld te erkennen dat hij onethisch heeft gehandeld of onherstelbaar leed heeft berokkend. Het slachtoffer moet een sprong maken van ‘lijderschap’ naar leiderschap en erkennen dat andere oplossingen noodzakelijk zijn. Voorwaarde is de beslissing om te handelen vanuit eigenwaarde en te voorkomen dat mensen nog langer op ongepaste wijze met je omgaan. Een Onafhankelijk Steunpunt van Wijze mannen of Wijze vrouwen zou een soort ombudsfunctie kunnen vervullen bij ongewenst gedrag en geweld op het werk. Niet voor blaming and shaming maar voor indringende gesprekken met leidinggevenden met als doel hen uit te dagen het geweld onder ogen te zien en op te lossen. Want de ervaringen van Arthur Gotlieb zijn helaas geen incident. In veel organisaties worden mensen weggepest door het management dat daar jarenlang ongehinderd mee door kan gaan. En toezichts- en adviesraden of interne vertrouwenscommissies zijn helaas zelden in staat om dit ‘subtiele’ verborgen geweld een halt toe te roepen.
Ans Tros is directeur van de School voor Coaching www.schoolvoorcoaching.nl, creatief directeur van Vista Nova www.vistanova.nl en lid van de adviesraad van het Tijdschrift voor Coaching.
